Deel 1: hoe een gemiste broodmaaltijd leidt tot spanningen
Ik, Joris van der AA en tweedejaars student Social Work, werk met veel plezier in mijn bijbaan in de catering van een woonzorgcomplex voor ouderen en leer hier elke dag nieuwe dingen. Zo is rekening houden met dertig verschillende dieetwensen één ding, maar werken onder de regels van deze zorginstelling is een heel andere opgave.
Een voorbeeld: als een bewoner de broodmaaltijd mist en daardoor zijn of haar broodtrommeltje voor de volgende ochtend niet kan ophalen, ontstaat er een probleem. De zorg heeft vaak geen tijd om het broodtrommeltje naar boven te brengen.
Wij moeten de familie bellen om het broodtrommeltje twee verdiepingen omhoog te brengen
Omdat de cateringmedewerkers de eetzaal niet mogen verlaten, moeten wij dan de familie bellen om het broodtrommeltje op te komen halen en twee verdiepingen omhoog te brengen. Hetzelfde geldt als er geen transfer is om iemand naar het ‘eetpunt’ te brengen; familie moet dan komen om deze oudere naar beneden te vergezellen.
Contacten verslechteren
Hierdoor verslechtert het contact enorm. In de ogen van de ouderen zijn de verzorgers en cateringmedewerkers degenen die hun familie lastigvallen en dwingen om naar hen toe te komen, terwijl zij makkelijk zelf dat broodtrommeltje hadden kunnen brengen.
De catering moet zich aan de regels houden en het zorgpersoneel heeft geen tijd
Ook het contact tussen de cateringmedewerkers en het zorgpersoneel verslechtert hierdoor, omdat de catering zich aan de regels moet houden en het zorgpersoneel geen tijd heeft, meestal door personeelstekort.
Deel 2: de erkenningstheorie van filosoof Axel Honneth
Deze casus illustreert hoe regels en structuren binnen zorginstellingen kunnen leiden tot spanningen tussen personeel, bewoners en hun families. Deze spanningen sluiten aan bij de erkenningstheorie van filosoof Axel Honneth die Van der AA onderwezen kreeg in het vak Sociaal Werk Theorie en die wij hier verdiepen.
Ouderen en familieleden kunnen zich miskend voelen
Ouderen kunnen zich miskend voelen als zij niet gezien en behandeld worden als een uniek individu met eigen behoeften en verlangens. Dit geldt ook voor de familieleden, die een rol krijgen in de zorg. Wanneer de zorginstelling verwachtingen van wat familie wel en niet moet doen in de zorg gaat formaliseren, verandert de familieband.
Een zoon wordt nu op z’n werk gebeld omdat moeder anders geen eten krijgt
Waar een zoon vroeger wellicht zorgde dat de koelkast gevuld was en er avondeten klaar stond, en zo twee keer in de week even contact had om over zijn week en de kinderen te vertellen, wordt hij nu op z’n werk gebeld omdat moeder anders geen eten krijgt.
Wederkerigheid in relaties
De vraag is of de oudere of naasten wel willen dat die relatie verandert. Ouderen beseffen wel degelijk dat er bepaalde taken zijn die zij niet meer zelf kunnen uitvoeren. Toch willen ze nog steeds invloed uitoefenen op de manier waarop anderen deze taken voor hen uitvoeren (Liveng, 2011).
Ook professionals kunnen zich door de regels gefrustreerd voelen, omdat zij graag samen met ouderen en hun naasten willen bepalen wat goede zorg is en hoe deze geleverd moet worden.
Te dwingende regels kunnen deze wederkerigheid schaden
Honneth stelt dat erkenning essentieel is voor het gevoel van zelfrespect, eigenwaarde en het opbouwen van relaties en vertrouwen. Relaties die we wederkerig vormgeven, zijn de bron van deze fundamentele erkenning (Nys, 2013; Wevers, 2019). Te dwingende regels kunnen deze wederkerigheid schaden (Gootjes & Claassens, 2019), waardoor de ruimte wordt beperkt voor het samen met ouderen en hun naasten vormgeven van zorg.
Goede zorg is gehoord worden
Om sociale rechtvaardigheid te bevorderen, dat wil zeggen recht doen aan ieders behoefte aan erkenning als uniek persoon met eigen behoeften en relaties, moeten we de zorgbehoeften van ouderen erkennen. Voor ouderen in verpleeghuizen, die vaak verminderde sociale rollen hebben, is het belangrijk om gehoord te worden als waardevolle individuen. Zij verlangen naar erkenning als competente personen en willen geïdentificeerd worden met het leven dat ze hebben geleid en de interesses die ze hebben of hebben gehad (Liveng, 2011).
Regels en efficiëntie mogen nooit ten koste gaan van de persoonlijke aandacht en inspraak van ouderen
Om dergelijke erkenningsrelaties in de zorg te ontwikkelen, is steun vanuit de organisatie noodzakelijk (Liveng, 2011). Regels en efficiëntie mogen nooit ten koste gaan van de persoonlijke aandacht en inspraak die ouderen verdienen. Alleen dan kunnen we echt spreken van goede zorg.
Joris van der AA is tweedejaarsstudent Social Work bij Fontys Sociale Studies. Hij heeft deze casus ingebracht bij het vak Sociaal Werk Theorie. Hanneke van Lieshout en Bram Gootjes werken beiden als onderzoeker en docent bij Fontys Sociale Studies.
Foto: StefanSzczelkun (Flickr Creative Commons)