Europa: praat u mee?

De Europese Commissie nodigt alle Europeanen uit om mee te praten over de toekomst van sociaal Europa. Zo betrekt zij burgers bij Europese besluiten en blaast ze de Europese sociale dimensie nieuw leven in. Het is de hoogste tijd om nieuwe kansen te creëren voor burgers en samenleving.

Dat we überhaupt over sociaal Europa kunnen praten heeft alles te maken met de situatie in Europa na de Tweede Wereldoorlog. Grote delen van Europa lagen in puin. Landen hadden materiële schade, maar zeker zo belangrijk was het besef dat mensen onder bepaalde omstandigheden tot vreselijke dingen in staat zijn. Toen na de bevrijding de stofwolken langzaam maar zeker optrokken, werden er plannen gesmeed om Europa een nieuwe gestalte te geven. Wederopbouw: niet alleen van onze economieën, maar ook van onze internationale organisatie. Om te voorkomen dat Europa zichzelf ooit nog zou laten verscheuren sloeg een aantal landen de handen ineen om tot harmonieuze samenwerking te komen. In 1950 pleitte de Franse minister van Buitenlandse Zaken Robert Schuman voor een bundeling van de kolen- en staalproductie binnen Europa. Het idee hierachter was het voorkomen dat grote landen als Frankrijk of Duitsland in de toekomst zoveel oorlogsmaterieel konden produceren dat ze de andere landen konden onderwerpen. Tegelijkertijd vormden economische belangen een belangrijke stimulans. Economische samenwerking zou het welvaartspeil van de deelnemende landen verhogen. Toen in 1951 de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal werd opgericht had Nederland daarbij een voortrekkersrol.

We moeten eindelijk de aspiraties van een sociaal Europa waarmaken

Terugkijkend op vele decennia van samenwerking zijn er veel successen te vieren. Steeds meer landen zijn tot de EU toegetreden. Inmiddels is niet alleen het gespleten Duitsland, maar een groot deel van het gespleten Europa herenigd. Toetreding tot de Europese Unie wordt hogelijk gewaardeerd en levert vaak welvaart op. Nog altijd hebben veel landen de ambitie om bij de EU te horen. Toch slaat de twijfel telkens opnieuw toe en zijn er in gevestigde lidstaten steeds vaker anti-Europese geluiden te horen. Nieuwe stofwolken van oorlogen aan Europa ‘s grenzen doen beseffen dat verder bouwen aan een sterke internationale gemeenschap nog steeds een prioriteit is. Maar anders dan voorheen zal niet alleen de economie, maar ook het Europees sociaal model versterkt moeten worden.

We moeten eindelijk de aspiraties van het Verdrag waarmaken: de EU als sociale markteconomie met een hoog niveau van werkgelegenheid, sociale bescherming, en bestrijding van sociale uitsluiting. Een deel van deze doelstellingen is omschreven in de Europa 2020-strategie. Hoewel er hier en daar vooruitgang is, worden doelen als een hogere arbeidsparticipatie, minder armoede en meer innovatie & onderzoek waarschijnlijk niet bereikt. Zorgelijk is vooral de toenemende ongelijkheid. Niet alleen binnen landen, maar ook tussen 'rijke' lidstaten, die relatief ongeschonden uit de crisis zijn gekomen, en arme lidstaten, waar zeer hoge werkloosheid en grote armoede heersen. Zo varieert de werkloosheid van 5 procent in Oostenrijk tot 27,6 procent in Griekenland. Het aantal Europeanen met een hoog risico op armoede en sociale uitsluiting is in 2012 gestegen tot 124 miljoen en er is geen zicht op snel herstel.

Er moet veel meer gesproken worden over het nut van Europa

Toch lijkt de Europese Commissie optimistisch. Nu de economie aantrekt is het tijd om de sociale dimensie te verstevigen. Daarom worden alle Europeanen uitgenodigd om hun visie te geven op de toekomst van sociaal Europa. Deze open consultatie is interessant, omdat de EU de afgelopen jaren veel kritiek gekregen heeft op het aanpakken van de crisis, bijvoorbeeld vanwege een (te) grote nadruk op het reduceren van het begrotingstekort, de fameuze 3%-norm, zonder veel oog voor de sociale noden van mensen. Helemaal dubieus was de sociale ambitie voor landen als Ierland, Portugal en Griekenland die financiële steun hebben ontvangen op voorwaarde van drastische hervormingen. Hoe kan je als land armoede bestrijden als je tegelijkertijd het inkomen en de sociale zekerheid van je bevolking flink moet verlagen?

Het is dus tijd voor de wederopbouw van sociaal Europa. Wijzelf, als Europese burgers, kunnen en moeten hierbij centraal staan. Europese integratie is immers geen doel, maar een middel om vrede, welzijn en voorspoed te behouden met voor iedere Europeaan perspectief en vertrouwen in een goede toekomst. Maar als burgers centraal staan in Europa betekent dit ook dat wijzelf de opdracht hebben om actief mee te bouwen aan het continent dat we willen zijn. We mogen niet aan de zijlijn blijven staan, maar zullen onze verantwoordelijkheid moeten nemen. Juist in Europa kunnen we gezamenlijke doelen nastreven zonder onze eigenheid te verliezen, zoals het motto van de EU ‘in verscheidenheid verenigd’ zo mooi weergeeft. Er moet veel meer gesproken worden over het nut van Europa: een veilig en stabiel kader voor een samenleving, waarbinnen mensen van verschillende etnische, culturele en religieuze achtergronden in vrijheid kunnen leven en handelen. Dat heeft Europa te bieden en dat beeld moet dus geschetst worden.

Iedereen mag reageren: u, net als uw buren, vrienden en clubgenoten

Tegelijkertijd kan Europa alleen maar slagen als de mensen er actief aan mee werken. Het gaat er dus niet alleen om wat Europa voor jou kan doen, maar ook wat jij voor Europa kan doen. Inspiratie kunnen we opdoen in het eigen rijke Europese verleden. Ruim tweeënhalf millennium geleden hadden verschillende Griekse poleis al een bestuursvorm waarbij mannelijke burgers actief betrokken werden bij het besturen van de stadstaat. Ons veelgevierde woord democratie houdt de herinnering aan de klassieke Griekse wereld levend. Maar de echte saamhorigheid binnen de polis manifesteerde zich in de momenten waarop de inwoners gemeenschappelijk de stadsgodin, Athena, vereerden of in oorlog verkeerden met anderen. Oorlog is niet wenselijk. We moeten dus op zoek naar wat ons verenigt.

Gelukkig hebben tegenwoordig mannen én vrouwen inspraak in toekomstige ontwikkelingen. Ook hoeven we Europa niet als een godin te vereren. Maar we kunnen wél meepraten over de toekomst van ons continent. Dat de Europese Commissie ons vraagt mee te denken over de toekomst van ‘Europa 2020’ betekent dat besluiten hierover niet inflexibel zijn. Er is ruimte om beleid bij te sturen. Iedereen mag reageren op de vragen die de Commissie stelt: u, net als uw buren, vrienden en clubgenoten. Wat zijn uw wensen en verwachtingen voor een sociaal Europa? Welke waarden moeten we nastreven en waarom? Hoe kunnen we alle burgers een perspectief bieden op welvaart en welzijn? Als u samen met ons een visie op sociaal Europa wilt delen met de Europese Commissie, dan bent u van harte uitgenodigd om op 17 september aan te schuiven bij een debat over sociaal Europa aan de Universiteit van Tilburg. Tijdens dit debat zetten wij onze wensen voor de toekomst op papier. U ook?

Sonja Bekker (Universiteit van Tilburg) en Janneke de Jong (Universiteit Leiden).