Volgens de Canadese psycholoog John Berry (2005) biedt integratie de beste kansen op het mentaal welbevinden van migranten. Het idee is dat de geïntegreerde migrant deelneemt aan zowel de minderheidscultuur als aan de meerderheidscultuur. Mogelijk probleem is dat er een verschil ontstaat tussen gewenste en daadwerkelijke sociale relaties. Eenzaamheid is het onvermijdelijke gevolg als je noch tot de ene noch tot de andere groep wordt gerekend.
Opvallend
Dat is ook precies wat op ons opviel in ruim zestig gesprekken met bi-culturele jongvolwassenen in de leeftijd van 18 tot 26 jaar. Oorspronkelijk was ons onderzoek gericht op de participatie van deze doorgaans in Nederland geboren groep. Maar al spoedig zagen we dat deze jongvolwassenen zich vaak geïsoleerd en eenzaam voelen. Een direct gevolg van het feit dat zij niet geheel voldoen aan de eisen en verwachtingen van de minderheidsgroep én de meerderheidsgroep. Zij vallen met andere woorden vaak tussen wal en schip. ‘Ze vragen aan mij waarom ik geen hoofddoek draag!’
Zo blijkt dat jonge Marokkaanse Nederlanders vaak ernstig eenzaam zijn
Hoewel er geen precieze cijfers van eenzaamheid onder deze groep zijn, komen er uit recente studies wel voortdurend zorgelijke signalen naar voren. Zo blijkt dat jonge Marokkaanse Nederlanders vaak ernstig eenzaam zijn.
Kunnen jongvolwassenen met een migratieachtergrond hier zelf wat aan doen én kunnen professionals in onderwijs en welzijn en veiligheidszorg hen daarbij ondersteunen?
Afhankelijkheidsrelaties
Jongvolwassenen hebben behoefte aan sense of belonging, dat wil zeggen gezonde afhankelijkheidsrelaties. Banden op basis waarvan mensen een beroep op elkaar kunnen doen als het in het leven tegenzit. Als dat niet lukt kan eenzaamheid een gevoel van onveiligheid oproepen.
Naast de druk om tijdens hun studie te presteren en om te participeren, ervaren zij allerlei obstakels. Door gebrek aan sociale veiligheid en open communicatie thuis is het voor hen moeilijk om te praten over hun eenzaamheid. Dit kan ongezonde afhankelijkheidsrelaties in stand houden of vergroten. Bij hechte familiebanden en schaamtecultuur, die we vaak zien bij mensen met een migratieachtergrond, is het welzijn van het individu ondergeschikt. Zo moeten zij voldoen aan de strenge omgangsregels tussen jongens en meisjes of thuis opgroeien met geweld.
Sociaal netwerk
Bij jongeren die plekken vermijden waar ze leeftijdsgenoten ontmoeten, neemt de kans op eenzaamheid toe.
Bi-culturele jongvolwassenen zijn vaak voor integratie
Vele jongvolwassenen met een migratieachtergrond zoeken geen hulp omdat zij denken dat ze het zelf wel aan kunnen. Ook hebben zij gemiddeld genomen minder vaak een relatie op wie zij zich kunnen of willen beroepen bij problemen.
Bi-culturele jongvolwassenen zijn vaak voor integratie. Zo zeggen jonge Marokkaanse Nederlanders dat ze openstaan voor leeftijdsgenoten met een Nederlandse herkomst. Dat zien we echter lang niet altijd terug in hun vriendenkring. Dat geldt overigens ook voor leeftijdsgenoten zonder migratieachtergrond.
Uit onderzoek blijkt dat veel bi-culturele jongvolwassenen hun contact vaak beperken tot de eigen familie en vrienden met een migratieachtergrond, met alle negatieve sociale gevolgen van dien. Een ander deel assimileert en past zich aan de Nederlandse cultuur.
Koorddansen
Beide opties - integratie of assimilatie - kunnen leiden tot eenzaamheid en onveiligheid. Degenen die zich van de brede samenleving isoleren, voelen zich verbonden binnen de eigen kring. Tegelijkertijd zijn ze vaker eenzaam, omdat aansluiting bij de rest van de samenleving ontbreekt.
Bij assimileren is het omgekeerd: jongvolwassenen die ook buiten de minderheidsgroep contacten zoeken en participeren, kunnen rekenen op kritiek, en zelfs verstoting uit de familie en de minderheidsgroep waartoe zij behoren.
We moeten onderzoeken hoe eenzaamheid verband houdt met participatie en mentale gezondheid
Integratie is koorddansen tussen verschillende culturen, dat met vallen en opstaan wordt geleerd. Bi-culturele jongvolwassenen hebben nauwelijks invloed op de voor hun ontwikkeling relevante omgevingsfactoren, zoals de houding tegenover migranten in het algemeen en de cultuur van hun (groot)ouders in het bijzonder. Wel kunnen ze samen én met steun van professionals betekenisvolle netwerken opbouwen.
We moeten onderzoeken hoe eenzaamheid verband houdt met participatie en mentale gezondheid. De focus moet niet liggen op het bestrijden van eenzaamheid, maar op het leren omgaan ermee. Ook helpt het om te verkennen op welke plekken bi-culturele jongvolwassenen meer met anderen in contact kunnen komen. Hoe ze hun netwerk kunnen verrijken en hun gevoel van veiligheid versterken.
In een zin: de oplossing voor de eenzaamheid van bi-culturele jongvolwassenen ligt vooral in meer veerkracht en veiligheid.
Youssef Azghari is docent Social Work en senior onderzoeker verbonden aan de lectoraten Veiligheid in Afhankelijkheidsrelaties en Participatieve Innovatie in het Jeugdlandschap aan Avans Hogeschool. Janine Janssen is lector Veiligheid in Afhankelijkheidsrelaties. Daarnaast werkt ze als hoofd onderzoek bij het Landelijk Expertise Centrum Eergerelateerd Geweld van de Nationale Politie en is zij bijzonder hoogleraar Rechtsantropologie aan de Open Universiteit. Inge Bastiaanssen is lector Participatieve Innovatie in het Jeugdlandschap.
Foto: Andres Agudelo via Pexels.com