Kinderen in Nederland maken op grote schaal gebruik van digitale media. Ze streamen films en series op Netflix en Disney, scrollen door video’s op YouTube en TikTok, posten en liken foto’s op SnapChat en Instagram, spelen (online) games, zoals Roblox en Fortnite, en struinen websites af op zoek naar informatie.
Bedreiging
Digitale media bieden veel mogelijkheden. Ze bieden kinderen kansen om te leren, contacten te leggen, relaties te verdiepen en hun identiteit te vormen. Maar het gebruik van digitale media bedreigt ook de privacy, veiligheid en het welzijn van kinderen.
Volgens kinderen werken apps zoals TikTok verslaving in de hand
De vraag die het Erasmus Movez Lab probeert te beantwoorden, is wat kinderen nodig hebben om de mogelijkheden van digitale media optimaal te benutten en effectief om te gaan met de risico’s. Oftewel, wat hebben kinderen nodig om wijs en weerbaar te zijn in de onlinewereld? En vooral, wat bieden de online platformen aan bescherming?
Een belangrijke aanname in het maatschappelijk debat is dat kinderen zich beter kunnen weren tegen de risico’s van online mediagebruik als ze zich bewust zijn van de risico’s en weten hoe ze er mee om kunnen gaan. Alhoewel het hebben van zulke kennis een essentiële voorwaarde is om online wijs en weerbaar te kunnen zijn, is dat niet voldoende.
Verslavend
Erasmus Movez Lab onderzoekt samen met kinderen wat zij nog meer nodig hebben om hun online weerbaarheid te versterken. Hun beleving en behoeftes staan daarbij centraal. Alhoewel dit onderzoek nog niet is afgerond, heeft het al enkele interessante inzichten opgeleverd.
Het belangrijkste inzicht is dat het ontwerp van sociale media, games en andere online platformen het er voor kinderen bepaald niet gemakkelijker op maakt om wijsheid om te zetten in weerbaarheid online. Integendeel, volgens kinderen werken apps zoals TikTok verslaving in de hand. Ook krijgen kinderen vrijwel ongehinderd enge en gewelddadige video’s te zien. En minstens zo kwalijk voor de weerbaarheid van kinderen is dat sociale media en gameplatformen in hun beleving geen duidelijk zichtbare knop hebben waarmee vervelende berichten snel en makkelijk kunnen worden gerapporteerd.
Uitdagend
Online weerbaarheid veronderstelt dat kinderen in staat zijn om de impulsen en emoties te controleren die zij tijdens hun mediagebruik ervaren. Dat is niet vanzelfsprekend. Sterker nog, het is uitdagend voor kinderen om te reageren met stoppen-en-denken tijdens het gamen, scrollen, posten, en liken. Hun brein is namelijk nog niet volledig ontwikkeld.
Kinderen zijn eerder geneigd te reageren op basis van emoties en impulsen
Het voorste deel van de hersenen, de prefrontale cortex, waar de executieve functies huizen, is pas rond het 25ste levensjaar volgroeid. Waarom is dat van belang? Vanwege hun nog niet volledig ontwikkelde hersenen zijn kinderen eerder geneigd te reageren op basis van emoties en impulsen en minder goed in staat om kritisch na te denken en te reflecteren op gedrag. En dat maakt het ingewikkeld voor kinderen om kennis over online risico’s om te zetten in weerbaar gedrag.
Onveilig
Wat dan niet helpt, is dat er in de online wereld meestal geen virtuele stoplichten zijn die kinderen erop attenderen om te stoppen-en-denken. Er zijn ook nauwelijks richtingaanwijzers die kinderen helpen om op een veilige manier door de onlinewereld te navigeren. Evenmin zijn er regelaars die het verkeer even stilzetten, om kinderen op adem te laten komen.
Telkens als er iets nieuws opduikt, krijgen de hersenen een dopamineshotje
Deze drie factoren tezamen hebben grote invloed op bijvoorbeeld het in balans houden van schermtijd. Kinderen hebben daar baat bij. Maar, en dat maakt de zaak complexer dan ze op zich al is, de bedrijven achter veel online platformen juist niet. Zij willen dat gebruikers zo veel mogelijk tijd op hun platform doorbrengen.
In de strijd om de aandacht van kinderen gebruiken deze bedrijven trucs om ervoor zorgen dat gebruikers lang blijven hangen en vaak terugkomen. We hebben het dan over functies zoals het oneindig kunnen scrollen en het constant sturen van meldingen.
Door op basis van slimme algoritmes dingen te laten zien waarin kinderen geïnteresseerd zijn, worden zij verleid om op het platform of de site te blijven: alles voelt interessant aan. Die verleiding wordt nog versterkt doordat de hersenen telkens als er iets nieuws opduikt een dopamineshotje krijgen wat op zijn beurt de kinderen een fijn gevoel geeft.
Afstemmen
Overigens maakt dit inspelen op emoties, impulsen en verlangen naar directe behoeftebevrediging het voor élke gebruiker moeilijk om te stoppen. Het krijgen van likes geeft zowel kind als volwassene een goed gevoel en moedigt beiden aan om nog meer te posten en continue te checken of er likes zijn bijgekomen.
Er bestaat geen one-size-fits-all oplossing om kinderen online wijs en weerbaar te maken
Stoplichten, richtingaanwijzers en verkeersregelaars zijn niettemin vooral voor kinderen hard nodig. Want in een opgroeiend brein zijn de zelfregulerende functies niet sterk genoeg om de enorme gevoeligheid van de emotionele hersengebieden voor de belonende prikkels in de onlinewereld zelfstandig onder controle te houden.
Aanspreken
Is daarmee meteen de oplossing geboden? Nee, er bestaat geen one-size-fits-all oplossing om kinderen online wijs en weerbaar te maken. Kinderen verschillen in hoe ze de onlinewereld beleven en in hoe ze met de uitdagingen van die wereld weten om te gaan.
Waar sommige kinderen de nodige kennis en vaardigheden missen om online wijs en weerbaar te zijn, ontbreekt het anderen aan motivatie. Weer anderen hebben niemand in hun omgeving tot wie ze zich kunnen wenden voor steun of advies. Het is belangrijk om aandacht te hebben voor die verschillen en oplossingen af te stemmen op dat wat een kind nodig heeft. Ook moeten we, overheid en samenleving, de online platformen meer op hun verantwoordelijkheid gaan aanspreken.
Esther Rozendaal is hoogleraar Digitale weerbaarheid en veerkracht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam
Foto: Max Fischer via Pexels.com