Op de bank naar Kamp van Koningsbrugge kijkend, kunnen we alleen maar denken: wat kunnen wij dit goed gebruiken in het hbo-onderwijs. In onze sector waar we sociaal werkers opleiden, gaan we héél voorzichtig met elkaar om, wijzelf ook. We zijn het liefst aardig tegen elkaar, bang om zelf niet aardig te worden gevonden, bang voor conflict. Terwijl, juist door in conflict te gaan, ontstaat contact.
De deelnemers worden gedrild om ogenschijnlijk onhaalbare beproevingen te doorstaan
Kamp van Koningsbrugge is een Nederlands televisieprogramma waarin vijftien gewone mensen fysiek en mentaal getest worden om te zien of zij potentieel Korps Commando-waardig zijn. De deelnemers worden gedrild om ogenschijnlijk onhaalbare beproevingen te doorstaan. Zij krijgen zeer direct feedback, waarbij de bullshit vanaf dag één rigoureus de das om wordt gedaan.
Ouderwets leiderschap zo kan je stellen, zonder omwegen en zonder allerlei vormen van participatie en overleggen. In één week leren deelnemers de kernwaarden én handelen ze hiernaar. Zij die dit niet kunnen of willen, moeten vertrekken.
Opleiden tot veerkrachtige professionals
Kijk naar het moment in Kamp van Koningsbrugge waar deelnemers in tweetallen het gevecht met elkaar moeten aangaan, letterlijk, in bokstenue. Vaak gaan ze vol op elkaar in en welk gevoel heerst naderhand? Liefde.
We willen professionals ‘creëren’ die de moeilijkste situaties aankunnen met altijd de ander voor ogen
Het is ontroerend om te zien hoe sterk mensen samen kunnen zijn. Ook in een geënsceneerde situatie als Kamp van Koningsbrugge. Dat willen we in het onderwijs voor sociaal werk ook: de juiste snaar raken en aanstaande professionals ‘creëren’ die de moeilijkste situaties aankunnen met altijd de ander voor ogen.
Want dat het sociaal werk een bijzonder zwaar beroep is dat gepaard gaat met morele stress (Hoijtink, 2022) is een publiek geheim. Meer dan 40 procent van de werknemers in het sociaal werk vindt de werkdruk dan ook (veel) te hoog (CBS, 2022; Sociaal werk Werkt, 2022; TNO, 2019).
Hoe kunnen we hierop anticiperen in het onderwijs aan sociaal werkers en studenten opleiden tot veerkrachtige professionals? Werkend vanuit de beroepscode met waarden zoals sociale rechtvaardigheid, respect voor menselijke waardigheid, betrouwbaarheid, betrokkenheid en integriteit. Uit Kamp van Koningsbrugge distilleerden we vier handvatten voor de opleidingen sociaal werk.
Helder communiceren
Ten eerste is dat heldere communicatie. Bij Kamp van Koningsbrugge worden doel en missie steeds heel helder gecommuniceerd. En mocht er door ongemak, ego’s, vermoeidheid of andere externe of individuele oorzaken toch onduidelijkheid ontstaan, dan zetten ze het doel weer op de eerste plaats.
We verwachten aanwezigheid in de les, want als sociaal werker ben je aanwezig, betrouwbaar en betrokken
Wonder boven wonder gaat de knop dan toch weer om. Voorwaarts met je koppie en kompas bij de hand. Dus: we verwachten aanwezigheid in de les, want als sociaal werker ben je aanwezig, betrouwbaar en betrokken. Mensen in kwetsbare posities rekenen op je.
In teamverband
Ten tweede moet een team worden gevormd. Grote kracht zit in het team dat gesmeed wordt onder extreme omstandigheden. Hoe verder het tv-programma vordert, hoe duidelijker het wordt dat het draait om samenwerking.
Zorg dat je samen thuis komt
In de opleiding kan het zijn dat je de eerste vijf dagen met je groep medestudenten wordt gedropt in de Ardennen, met de opdracht: zorg dat je samen thuiskomt. Samen de energie verdelen. Het gewicht van de ander overnemen als jij nog wel kunt dragen. Zoals hoofdinstructeur Ray in Kamp van Koningsbrugge zegt: ‘Als je wilt verbinden, moet je iets weggeven van jezelf.’
Consequenties aan handelingen verbinden
Een derde handvat is het verbinden van consequenties aan handelingen. Want als je het verkloot, zijn de gevolgen niet mals. Onherstelbare fouten, ondermijnend gedrag, niet in het bezit zijn van de juiste competenties kunnen fataal zijn. Geen bullshit: geschikt of ongeschikt. De sancties zijn altijd rechtvaardig en verrassen de deelnemers niet.
Wanneer jij halverwege de les zomaar wegloopt, ben je nog niet klaar voor de praktijk
Geplakt op het sociaal werk: studenten en collega’s op gedrag (niet op de persoon) aanspreken, het moeilijke gesprek voeren. En daar ook gevolg aan geven: wanneer jij halverwege de les zomaar wegloopt, ben je nog niet klaar voor de praktijk.
Studenten motiveren
Tot slot moeten we studenten motiveren het uiterste uit zichzelf te halen. De commandanten prikkelen deelnemers steeds weer door het doel te verhelderen, vertrouwen te geven en de waarden te benoemen.
Als docent daag je studenten uit om echt te staan voor hun beroep
Uitspraken als ‘het is nu of nooit’ en ‘laat zien dat je het waard bent’ doen de echt gemotiveerden kilometers rennen ondanks voeten die alleen nog bestaan uit blaren. Als docent laat je zien waar de opleiding voor staat en daag je studenten uit om echt te staan voor hun beroep.
In strijd op leven en dood
Studenten vormen volgens deze vier handvatten vraagt iets van ons docenten, onderzoekers en managers in het hoger beroepsonderwijs. Het is hand in eigen boezem. Wij moeten toch ook echt elkaar aanspreken, knopen doorhakken, selectief zijn in overleggen, prioriteren in de vaak onoverzichtelijke bushbush van het hoger onderwijs. Laten we vaker nee zeggen. Minder doen, met meer kwaliteit.
Het bieden van uitdaging, steun en structuur helpt studenten in hun ontwikkeling
Het bieden van uitdaging, steun en structuur in een weerbarstige praktijk helpt studenten in hun ontwikkeling. Het puberende brein vraagt om duidelijke regels en verwachtingen, consistent onderwijs en ruimte voor eigen keuzes. Binnen vooraf bepaalde grenzen kunnen jongeren leren, experimenteren en zelf keuzes maken (Crone, 2008; Yeager, 2024).
Laten we onze studenten leren om zich te handhaven in die praktijk waar het ook kan gaan om leven en dood. Door helder over het doel van hun activiteiten te communiceren, sterk in teamverband te opereren, streng en rechtvaardig consequenties te verbinden aan gedrag en ze te motiveren om het uiterste uit zichzelf te halen.
Eén ding is zeker: werken in het sociaal domein vraagt het uiterste van professionals
Want één ding is zeker: werken in het sociaal domein vraagt het uiterste van professionals. Afmatting, schijnbaar onmogelijke missies en strijd zijn onderdeel van het beroep. Professionals die daarop zijn voorbereid kunnen we goed gebruiken.
Neeltje Spit is docent en onderzoeker aan Fontys Sociale Studies en promovenda aan de Universiteit voor Humanistiek. Lonneke Gerrits is docent en onderwijskundige aan Fontys Sociale Studies.
Foto: 7th Army Training Command (Flickr Creative Commons)