Om de ontwikkeling te bevorderen van technologie voor stedelijke maatschappelijke vraagstukken en kwetsbare en specifieke doelgroepen, is in september 2022 het EU-project CommuniCity gestart: in drie jaar tijd worden honderd pilots uitgevoerd en wordt er nieuwe sociale technologie ontwikkeld.
De ontwikkeling van technologie is doorgaans commercie gedreven en daarom komen de mogelijkheden van technologie vooral ten goede aan de mensen die al een gunstige positie hebben in de samenleving. CommuniCity bevordert juist de ontwikkeling van technologie met en voor de behoeften van gemarginaliseerde groepen en gemeenschappen.
Nederlanders zijn gemiddeld vijfeenhalf uur per dag online
Daarnaast is CommuniCity een onderzoeksproject, waarin co-creatie centraal staat. In Nederland heeft de gemeente Amsterdam hierin de lead. Hoe werken technische bedrijven samen met gemeenten, maatschappelijke organisaties en burgers in kwetsbare omstandigheden aan nieuwe oplossingen?
Wat is sociale technologie?
Sociale technologie is een verzamelterm voor apparaten die mensen gebruiken om zich met elkaar te verbinden, elkaar te helpen en te ondersteunen en de kwaliteit van hun (samen)leven te verbeteren. In professioneel verband wordt gesproken van sociale technologie als professionals in zorg en welzijn apparaten bewust en verantwoordelijk inzetten voor sociale doeleinden, zoals inclusie en participatie. Uiteraard dient dit niet ten koste te gaan van alle persoonlijke gesprekken, buurtwerk en groepswerk.
Aansluiten in de digitale wereld wordt echter steeds belangrijker. Nederlanders zijn gemiddeld vijfeenhalf uur per dag online. De smartphone kan een belangrijke toegang bieden tot allerlei vormen van informatie, ondersteuning en hulp. Daarnaast kunnen andere vormen van technologie, zoals virtual reality, wearables en domotica, cliënten van het sociaal werk verder helpen in hun keuzen, zelfredzaamheid en hulpvragen.
Voorbeelden
In Breda is dit jaar gewerkt aan vier oplossingen die alle te maken hebben met de inzet van virtual reality (VR) om jongeren te ondersteunen in hun gezondheid en (intergenerationele) relaties. Een concreet voorbeeld is de inzet van een VR-game door jongerenwerkers, waarmee jongeren hun sociale vaardigheden (sova) kunnen trainen. De manual hiervoor is ontwikkeld door welzijnsinstelling Surplus. Door de inzet van VR wordt sova-training voor nieuwe doelgroepen toegankelijk, stoer en leuk om te doen.
Meiden in Amsterdam-Zuidoost ontwikkelden samen met startup One2One.run een app die hen motiveert meer te bewegen
Een ander voorbeeld is de ontwikkeling van een avatar influencer tegen vapen, door XS2content in partnerschap met GGD West-Brabant. Door gebruik te maken van avatars die deels gebaseerd zijn op populaire TikTok-, Snapchat- en Insta-influencers en youtubers, wordt er een brug geslagen naar de jongeren, met als doel een positieve invloed uit te oefenen op hun keuzen en gedrag. Jongeren hebben gekozen voor de drie argumenten die hen het meest overtuigen om vapen links te laten liggen.
Hetzelfde bedrijf ontwikkelde video en avatars over vaccineren, samen met GGD Amsterdam. Met een focus op gemeenschappen waar beperkte geletterdheid en anderstaligheid een rol spelen, maakt dit project gebruik van videocontent en avatars om gezondheidsinformatie over vaccinatie op een toegankelijke manier over te brengen.
Amsterdam onderzocht ook een innovatieve tool waarmee burgers op een laagdrempelige manier met de gemeente kunnen communiceren over maatschappelijke onderwerpen. Via deze Citizen Dialogue Kit konden inwoners hun meningen, zorgen en suggesties eenvoudig delen, waardoor de betrokkenheid bij lokale besluitvorming werd vergroot.
Ook ontwikkelden meiden in Amsterdam-Zuidoost samen met startup One2One.run een app die hen motiveert meer te bewegen. In de app kunnen ze met behulp van artificial intelligence (AI) zelf eenvoudig activiteiten organiseren.
Sensoren kunnen zorgen voor meer veiligheid, maar ze kunnen ook vrijheidsbeperkend werken
In september 2024 deed CommuniCity de laatste open oproep om dringende uitdagingen aan te pakken met innovatieve technologieën. Daaraan namen ook de gemeenten Den Haag en Utrecht deel. Pilots zullen lopen van december 2024 tot mei 2025, er is 12.500 euro beschikbaar per pilot (zie communicity-project.eu). De deadline voor het indienen van voorstellen is 31 oktober.
Sociale en ethische dilemma’s
Bij het gebruik van technologie komen vaak sociale dilemma’s mee. Sensoren kunnen zorgen voor meer veiligheid, maar ze kunnen ook vrijheidsbeperkend werken. Informatie- en communicatietechnologieën zijn geen neutrale of waardenvrije instrumenten die de werkelijkheid weerspiegelen; ze geven de voorkeur aan bepaalde vormen van handelen en actie, en ze beperken andere. Wat er precies te beleven valt in VR of geleerd wordt door middel van een serious game, wordt in hoge mate bepaald door uitgangspunten in het ontwerpproces.
Geleerde lessen
Alle stakeholders in dit proces erkennen dat co-creatie van groot belang is om technologie te creëren die sociaal en inclusief is. De betrokken partijen zijn technische bedrijven, gemeenten, maatschappelijke organisaties en burgers in kwetsbare omstandigheden. Alle hebben zij verschillende perspectieven.
Techbedrijven hebben niet genoeg kennis en begrip van de behoeften van gemarginaliseerde groepen
Allereerst is er in het algemeen nog weinig besef van de mogelijkheden van technologie voor sociale en maatschappelijke uitdagingen. De eerste twee ronden van het CommuniCity-project hebben al geleid tot meer bewustwording.
Een ander knelpunt is dat techbedrijven niet genoeg kennis en begrip hebben van de behoeften van gemarginaliseerde groepen. Zij zijn mogelijk wel gewend om hun producten te laten testen, maar ontdekken door CommuniCity de kracht van werkelijk samen met deze groepen ontwerpen; co-design. De input die de eindgebruikers gedurende het hele proces geven, verandert fundamenteel wat er wordt ontworpen.
Vervolgens is er gebrek aan financiering voor de ontwikkeling en aanschaf van sociale technologie. Gemeenten, maatschappelijke en welzijnsorganisaties zien dit allemaal nog niet vanzelfsprekend als hun verantwoordelijkheid.
Het implementeren en onderhoud van technologie is lastig voor maatschappelijke organisaties
En ten slotte is het implementeren en onderhoud van technologie lastig voor maatschappelijke organisaties. Het blijft een intensief proces, waarin stakeholders afhankelijk van elkaar zijn en blijven. CommuniCity draagt niet alleen goede voorbeelden aan; het laat ook zien dat er beleidskeuzen gemaakt moeten worden om verdere ontwikkeling en implementatie van oplossingen mogelijk te maken.
Digitaal vakmanschap in sociaal werk
De uitdaging voor het sociaal domein is tweeledig: het zo goed mogelijk betrekken van groepen in kwetsbare situaties en het voorkomen van sociale uitsluiting. Dit voorkómt kansenongelijkheid en gezondheidsverschillen, óók in de digitale wereld en met digitale mogelijkheden. Willen sociaal professionals technologie onderdeel van hun professioneel en methodisch handelen laten zijn, dan moet het voor hen mogelijk zijn kritisch-constructief mee te denken over de inhoud, het ontwerp en de inzet ervan, samen met de doelgroepen en met oog voor sociale waarden en normen. Dit noemen we ‘digitaal vakmanschap’: een nog relatief nieuw onderdeel van het vakgebied van het sociaal werk, waarin bestuurlijk, uitvoerend en educatief nog veel werk te verzetten is.
Christa Nieuwboer is programmaleider bij Apparent Onderzoek en voormalig lector bij Avans Hogeschool. Neeltje Pavicic is projectleider bij de gemeente Amsterdam, afdeling innovatie.
Meer lezen
Nieuwboer, C., I. Schell-Khiel & K. Dam (2022). Gids Expeditie Sociale Technologie, Avans Hogeschool.
Nieuwboer, C. & M. Thoolen (2023). Vier tradities van participatief werken. Niet over ons, maar met ons! Voorbeelden van participatieve werkwijzen vanuit de praktijk, p. 5. Avans Hogeschool.
Schell-Kiehl, I. & C. Nieuwboer (2022). Sociale technologie. Lexicon Nabijheid en sociaal werk. Movisie.
Sutcliffe, H. (2018). How do we build an ethical framework for the fourth industrial revolution?
Veer, J. van ’t, E. Wouters, M. Veeger & R. van der Lugt (2020). Ontwerpen voor zorg en welzijn. Bussum: Coutinho
Website: We are social Digital 2024.