Dit voorjaar heeft de Eerste Kamer de Wet seksuele misdrijven vrijwel unaniem aangenomen. De belangrijkste winst van de nieuwe wet is dat de instemming van beide betrokkenen bij seks de doorslag geeft bij de vraag naar mogelijke strafbaarheid. Voorheen draaide die vraag om dwang, en werd daarvoor bewijs vereist. Nu gaat het om de vraag of er sprake is van instemming. Met deze verandering van dwangmodel naar consentmodel loopt ons land eindelijk in de pas met internationale verdragen.
Ineens zijn vrijwilligheid en instemming van beide partijen wettelijk irrelevant
Juist op het cruciale punt van wederzijdse instemming is er in de wet een scherp en merkwaardig contrast als het om jongeren gaat. Ineens zijn vrijwilligheid en instemming van beide partijen wettelijk irrelevant.
De nieuwe wet stelt – net als voorheen – dat seks tussen een minderjarige onder de 16 jaar en een jongere boven de 16 jaar strafbaar is. Seks tussen een 16-minner en een 16-plusser wordt niet langer met de vage sociale norm ontucht aangeduid maar als verkrachting dan wel aanranding, als er geen sprake is van penetratie. Die verandering is door toedoen van de minister van Justitie en Veiligheid in kabinet-Rutte IV Dilan Yesilgöz vrijwel geruisloos gepaard gegaan met een verzwaring van de maximum gevangenisstraf op overtreding, tot respectievelijk 12 en 8 jaar.
Bescherming
Voor jongeren en seksualiteit domineert nog steeds een radicaal repressieve beschermingsgedachte. Over seksuele handelingen van jongeren onder de 16 jaar wordt nog altijd alleen gesproken in termen van slachtoffer en verdachte.
Je moet bedenken dat een aangifte op dit punt jonge levens volledig kan verwoesten
Dit betekent dat de wensen en de autonomie van jongeren op seksueel gebied met de nieuwe wet in een flink aantal gevallen beantwoord blijven worden met harde strafmaatregelen. Je moet bedenken dat een aangifte op dit punt jonge levens volledig kan verwoesten.
Ook de nieuwe wet ontkent de realiteit van seksueel actieve jongeren. Nogal wat jongeren zijn seksueel actief voor hun zestiende verjaardag. De leeftijd van hun partner bij deze seksuele verkenningen laat hen doorgaans koud, soms verkennen ze dit terrein zelfs graag met een iets oudere partner. Tot wat voor pijnlijke botsingen tussen jongeren en hun ouders en het strafrechtelijk systeem dit kan leiden is de afgelopen jaren al talloze malen aan het licht gekomen.
Ouders
Wat in voorkomende zaken steeds opvalt, is de rol van de ouders.
Zo verklaarde een meisje van 13, dat had gevreeën met een jongen van 18 jaar, op meerdere momenten uitdrukkelijk dat ze helemaal niet wilde dat de jongen vervolgd zou worden. Toch zetten de ouders een strafprocedure in werking en kreeg de jongen een onvoorwaardelijke taakstraf van 150 uur opgelegd en voorwaardelijke jeugddetentie van 3 maanden plus een schadevergoeding van 1500 euro.
Niet zelden leidt de interventie van ouders tot ernstige conflicten met hun kind
Niet zelden leidt de interventie van ouders tot ernstige conflicten met hun kind. Dat was bijvoorbeeld het geval in een casus waarbij een vader aangifte deed, nadat hij had ontdekt dat zijn 14-jarige dochter een relatie had, inclusief seksueel contact, met iemand die ruim tweemaal zo oud was. De dochter zei dat zij zelf het initiatief tot deze verhouding en het seksuele contact had genomen, dat ze serieus met haar vriend verder wilde en absoluut geen stap naar de politie wenste.
Aanvankelijk seponeerde de officier van justitie de zaak, waarop de vader een klacht indiende als benadeelde partij en vervolging en schadevergoeding eiste. Toen het vier jaar later alsnog tot een strafzitting kwam, stonden vader en dochter lijnrecht tegenover elkaar. Door de aangifte was haar vriend ontslagen. Inmiddels was de dochter meerderjarig, het stel verloofd en woonden ze samen.
Deze casuïstiek laat goed zien voor welk bizar en onmogelijk dilemma politie, Openbaar Ministerie en rechter kunnen worden gesteld onder de nieuwe Wet. Dwars tegen de mening van de betrokkenen in, lijnrecht tegenover de uitdrukkelijke instemming van de jongste zouden de oudere partners moeten worden vervolgd voor verkrachting. En waarom? Omdat de ouders het niet eens zijn met het seksueel actieve gedrag van hun kind. Op dit punt dient de nieuwe wet dringend te worden bijgesteld.
Onlogisch
Net als bij 16-plussers dient het strafrecht bij vrijwillige seks van minderjarigen in principe afwezig te blijven. Wat de relatie tussen ouders en kinderen op dit gebied betreft, ligt in het geval van heftige onenigheid inschakeling van een bijzondere curator voor de hand. Zeker als er sprake is van een aanzienlijk leeftijdsverschil tussen de jongeren die seksueel contact met elkaar hebben, kost het weinig moeite om zich de zorgen van de ouders voor te stellen. Toch ligt ook bij een flink verschil in leeftijd aangifte doen niet voor de hand als de minderjarige duidelijk maakt dat het gaat om vrijwillig contact.
De nieuwe wet toont zich net als de oudere zedelijkheidswet blind voor de complexe werkelijkheid van de leefwereld van jongeren. Die slechtziendheid kan leiden tot onrechtvaardig ingrijpen en beschadiging van de levens van jonge mensen. De basiskeuze voor 16 jaar sluit weinig aan op de maatschappelijke realiteit van adolescente seksualiteit.
Voor jongeren is dit wettelijk besluit onduidelijk en bizar
Ook is het besluit dat seksueel handelen van 16-minners met leeftijdgenoten met wederzijdse toestemming wel maatschappelijk aanvaardbaar is, maar met oudere jongeren niet, op zijn minst onlogisch. Voor jongeren is dit wettelijk besluit onduidelijk en bizar. De wetgever geeft namelijk aan dat 16-minners wel tot aanvaardbaar en verstandig seksueel gedrag in staat kunnen zijn, maar dat die seksuele zelfbeschikking ophoudt zodra (iets) oudere partners in het spel zijn.
Ido Weijers is emeritus-hoogleraar Jeugdbescherming aan de Universiteit Utrecht. Dit artikel is een fragment uit zijn nieuwe boek dat eind 2024 bij SWP verschijnt onder de titel Wat het zwaarst weegt. Professionals en de autonomie van het kind.
Foto: freestock.org (Flickr Creative Commons)