Politieke vertegenwoordiging gaat over het aanwezig en zichtbaar maken van de belangen en perspectieven van burgers in de politiek. Maar zichtbaar of aanwezig zijn is complex, in het bijzonder voor gemarginaliseerde groepen zoals lhbti[i] mensen. Zichtbaarheid is een bewuste keuze die gelijk staat aan uit de kast komen. Aan deze keuze zijn mogelijk risico’s verbonden. Zichtbaarheid kan leiden tot tegenreacties en soms zelfs tot geweld.
Onzichtbaarheid kan dus ook van groot belang zijn. Soms worden lhbti politici ook onzichtbaar gemáákt, bijvoorbeeld als hun bestaan als trans persoon niet erkend wordt. Maar als je niet zichtbaar bent, wie spreekt er dan voor je?
De acceptatie van trans personen en genderdiversiteit blijft achter
Het onderzoeken van lhbti vertegenwoordiging roept dus vragen op over zichtbaarheid. Wat zijn de gevolgen van zichtbaarheid in de politiek? Welke groepen onder de lhbti vlag hebben baat bij toegenomen zichtbaarheid? En hoe navigeren lhbti politici hun politieke zichtbaarheid?
Nederland, gidsland?
De bescherming van lhbti rechten worden vaak gezien als symbool van vooruitgang en moderniteit. Nederland wordt vooral vaak gekarakteriseerd als een voorloper op dit gebied. Gerrit Komrij beschreef homo’s zelfs als ‘nationale mascotte’. Onderzoek laat ook zien dat de acceptatie van homoseksualiteit in Nederland hoog is: 96 procent van de bevolking denkt positief over homo- en biseksualiteit.
Een belangrijke kanttekening daarbij is dat de acceptatie van trans personen en genderdiversiteit achter blijft (SCP, 2022). Op de ranglijst van de ILGA staat Nederland al sinds 2018 niet meer in de top 10 op de ranglijst van Europese landen waar lhbti rechten goed gewaarborgd zijn. En onderzoek van Movisie toonde aan dat 7 op de 10 lhbti mensen te maken krijgen met geweld.
Rechts-conservatieve actoren verbinden in Nederland het beschermen van lhbti rechten vaak met een Nederlandse identiteit, die in een dergelijk frame afgezet wordt tegen (moslim)migranten die deze waarden niet zouden delen. Tegenwoordig vinden rechts-conservatieve actoren en religieuze groeperingen elkaar juist in het afwijzen van ‘genderideologie’, en weerstand tegen genderdiversiteit. lhbti belangen worden – vaak door niet-lhbti politici – ingezet om strategische politieke punten te maken.
Lhbti politici in Nederland
Hoe staat het nu met lhbti zichtbaarheid in het huidige politieke landschap? Zowel lhbti belangen als lhbti politici zijn lange tijd onzichtbaar geweest en dus afhankelijk van anderen om hun belangen te behartigen. Het is dit jaar vijftig jaar geleden dat de eerste openlijk homoseksuele politicus, Coos Huijsens, verkozen werd in de Tweede Kamer.
Onderzoek toont dat één openlijk lhbti politicus al een transformerend effect kan hebben op het stemgedrag
Hoewel zichtbaarheid voor veel lhbti mensen een (soms moeilijke) keuze is, kan deze keuze grote gevolgen hebben. Onderzoek laat zien dat één openlijk lhbti politicus al een transformerend effect kan hebben op het stemgedrag en op de perspectieven van niet-lhbti collega’s (Reynolds, 2013). Op de kandidatenlijsten voor de aankomende verkiezingen staan meer lhbti kandidaten dan ooit, waaronder ook een aantal trans en non-binaire personen.[ii] Maar een groot deel van deze kandidaten staat niet op een verkiesbare plek. Ook weten we uit onderzoek dat als vertegenwoordigers van gemarginaliseerden zichtbaar zijn in de politiek, er vaak aan hun legitimiteit getwijfeld wordt (Severs & de Jong, 2018). Lhbti vertegenwoordigers kunnen er daarom voor kiezen om niet uit de kast te komen.
Lhbti belangen in de verkiezingen
Ondanks de relatieve onzichtbaarheid van lhbti vertegenwoordigers, is er wel toegenomen aandacht voor lhbti belangen. In de Tweede Kamer werd in 1962 voor het eerst gesproken over de rechten van homoseksuele mensen. Lh en zeker b, t en i rechten bleven lange tijd een marginaal thema. In 2009 wordt de afkorting lhbt voor het eerst gebruikt (Schotel, 2023).
In de partijprogramma’s voor de Tweede Kamerverkiezingen besteden alle politieke partijen aandacht aan lhbti thema’s
Inmiddels is er in korte tijd relatief veel aandacht voor lhbti rechten op de politieke agenda ontstaan. In de partijprogramma’s voor de aankomende Tweede Kamerverkiezingen besteden alle politieke partijen in meer of mindere mate aandacht aan lhbti thema’s, en gaan sommige partijen daarbij ook specifiek in op de specifieke belangen van de groepen binnen het lhbti label en de verschillende manieren waarop mensen gemarginaliseerd kunnen zijn.
Voor het verbieden van niet-noodzakelijke medische ingrepen bij kinderen geboren met intersekse kenmerken zonder hun toestemming is aandacht vanuit bijna het hele politieke spectrum, van VVD tot Bij1. Ook is er brede aandacht voor het (afschaffen van het) registreren van geslacht en het schrappen van de deskundigheidsverklaring in de Transgenderwet.
Naast voorstellen voor het uitbreiden en verder verankeren van lhbti rechten zijn er ook partijen die ageren tegen ‘wokisme’ (FvD, BVNL, JA21) en ‘gender-maatregelen, klimaatwaanzin en diversiteitsgeneuzel’ (PVV), ‘waardoor de traditionele Nederlandse normen en waarden worden bedreigd’ zoals BVNL stelt.
Kamerleden adresseren in de praktijk vaak alleen de belangen van cisgender homoseksuele mannen
Ook verzetten partijen zich tegen onderwijs over seksualiteit en genderdiversiteit op scholen, onder meer de PVV, SGP, Denk en Forum. Deze partijen stellen vaak dat lhbti rechten vallen onder ‘Nederlandse normen en waarden’, maar de bescherming hiervan strekt zich in de praktijk niet uit tot mensen met trans ervaringen.
Vooruitgang voor wie?
Vergrote zichtbaarheid en sociale acceptatie komen niet in gelijke mate ten goede aan alle personen onder de lhbti paraplu. Mijn onderzoek laat zien dat Kamerleden tegenwoordig steeds vaker over lhbti thema’s spreken, maar daarbij in de praktijk vaak alleen de belangen van cisgender[iii] homoseksuele mannen adresseren. Bovendien gaat het, áls lhbti belangen al aan bod komen, vaak over mensenrechtenschendingen in het buitenland, en niet over binnenlandse problemen zoals antihomogeweld (Schotel 2023).
Hoewel de afkorting lhbti vaak wel gebruikt wordt, blijven de belangen van andere groepen onzichtbaar. Zichtbaarheid werkt vaak vooral voor diegenen die zich het dichtste bij de norm beginnen.
Conclusie
Als we goed kijken naar de gevolgen van zichtbaarheid voor álle groepen onder de lhbti vlag zien we dat Nederland ondanks haar reputatie niet op haar lauweren kan gaan rusten. De aankomende verkiezingen bieden een kans – vooral ook voor niet-lhbti vertegenwoordigers - om zichtbaarheid te geven aan lhbti gelijkheid. Verworven rechten en vooruitgang zijn geen vanzelfsprekendheden, maar moeten blijvend worden onderhouden.
Anne Louise Schotel is politicoloog en promoveerde op de politieke vertegenwoordiging van lhbti mensen in Nederland en Duitsland aan de Universiteit van Amsterdam.
Noten:
[i] Onder de noemer lhbti zijn verschillende identiteiten verbonden. Lesbisch, homoseksueel en biseksueel betreft seksuele oriëntatie. Trans wordt hier gebruikt als bijvoeglijk naamwoord en verwijst naar personen wiens gender- en/of persoonlijke identiteit niet aansluit bij het geslacht zoals bij de geboorte is toegewezen. Intersekse is een overkoepelende term. Het omvat iedereen met een aangeboren aandoening waarvan de reproductieve anatomie niet duidelijk past binaire ideeën over mannelijk en vrouwelijk geslacht.
[ii] Gegevens op te vragen bij de auteur. Verkiesbaarheid is gedefinieerd volgens de zetelpeiling van 9 oktober van I&O Research.
[iii] Cisgender verwijst naar een persoon wiens genderidentiteit overeenkomt met het geslacht zoals dat bij de geboorte is toegewezen.
Foto: Rosalind Chang via Unsplash