Europa verdient betere leiders

Europa verliest steeds meer glans bij haar burgers. De politieke leiders denken dat te corrigeren door Europa beter uit te leggen. Maar wat nodig is, is een nieuw type leiders die een wenkend toekomstperspectief kunnen bieden.

Volgens de laatste Eurobarometer vindt tweederde van de Europanen dat hun stem in Brussel niet wordt gehoord. Op de boodschap van de regeringsleiders en EU-commissarissen heeft dit gebrek aan vertrouwen ogenschijnlijk geen invloed. Hooguit proberen zij ‘Europa beter uit te leggen’ en worden met nieuwe vormen van communicatie geïntroduceerd, zoals een publiek debat tussen kandidaten voor Europese topfuncties. Het valt te betwijfelen of hiermee de zorgen van de Europese burger over de toekomst van Europa worden weggenomen. Burgers hebben behoefte aan een wenkend perspectief op Europa en de Unie. De kansen daarvoor liggen voor het oprapen. Europa beschikt als geen ander in de wereld over het vermogen om een nieuw, postmaterieel toekomstperspectief te creëren. Niet alleen voor de Europeanen, maar als gids voor de rest van de wereld.

Europa is meer dan een financieel-economische eenheid

De afgelopen jaren is de discussie in de EU gedomineerd door de financieel-economische crisis en gegaan over de euro en het stabiliteitspact. De mantra van onze leiders is dat de EU toekomst heeft als het zich als economisch machtsblok ontwikkelt en als de lidstaten voldoen aan de EMU-criteria. Zij zien economische groei als het instrument om de EU bijeen te houden en de Amerikaanse en Chinese economische reuzen bij te benen. Dit paradigma is geënt op wat de cultuurhistoricus Richard Tarnas de ‘Western Mind’ noemt. ‘The Passion of the Western Mind’, de titel van zijn academische handboek over het ontstaan van het westerse wereldbeeld, is een voortvloeisel uit de Renaissance en heeft de basis gecreëerd voor grote wetenschappelijke vooruitgang en is de dragende kracht achter het ontstaan van het kapitalistische economische model. Inmiddels heeft dit model in de gehele wereld postgevat. Ook de wijze waarop de EU functioneert en het handelingsrepertoire van haar leiders zijn ervan doordesemd.

De Europese burger ervaart dat hij van de prijs van de crisis heeft betaald

De verheerlijking van het marktdenken met als Leitmotiv dat Corporate Europa de vele vraagstukken zal oplossen, is de kern van het EU-discours van onze politiek leiders in de afgelopen jaren. De recente geschiedenis laat zien dat deze route heeft geleid tot uitholling van de middenklasse, verharding van de scheidslijnen tussen sociaaletnische groepen, meer overheidscontrole op onze gedragingen en een toenemende concentratie van geld en macht bij een steeds kleinere groep burgers. Dat de Europeanen stellen dat zij in Brussel niet gehoord worden, is niet los te zien van hun gevoel dat zij de rekening hebben betaald van de financieel-economische crisis en worden geconfronteerd met werkloosheid, afbrokkelende sociale vangnetten en verschralende zorg en pensioenen, omdat er door de EU opgelegde begrotingsnormen moesten worden gehaald, terwijl kapitaalbezitters en banken maximaal uit de wind zijn gehouden. Met dat perspectief op Europa is het geen wonder dat burgers zich in toenemende mate van Europa afkeren, en in het kielzog daarvan helaas ook van hun mede-Europeanen.

‘You cannot solve the problem with the same kind of thinking that created it in the first place (Einstein)’

De financieel-economische crisis lijkt op dit moment onder controle. Maar de onderliggende mechanismen zijn niet wezenlijk veranderd. Op diverse plekken ontstaan nu al nieuwe ‘bubbels’ in de economie, zoals in de private Engelse huizenmarkt en in het publieke Chinese onroerend goed. Daarom is deze crisis niet voorbij. Bovendien is zij niet los te zien van andere crises in de wereld, zoals de ecologische crisis. Onze planeet geeft ondubbelzinnig aan dat de ecologische grenzen van de manier waarop vooral het rijke deel van de wereld moeder aarde heeft geëxploiteerd allang zijn bereikt.

Europa als lichtend voorbeeld van een postmateriële wereld

Voor Europa ligt een andere weg in het verschiet. Het heeft als oude cultuur het voorrecht om op een wijze manier te werken aan een nieuwe wereldorde die is geënt op niet-materiële waarden en daarin mondiaal een voortrekkersrol te vervullen. Waarden die een cruciaal onderdeel vormen van de Europese cultuur en ontsproten zijn uit het gedachtegoed van de spirituele stromingen waaruit vele Europeanen inspiratie putten. Europa moet terug naar de kernwaarden van humaniteit en spiritualiteit, want in vrijheid en harmonie levende mensen worden niet voortgedreven door het behalen van louter materiële doelstellingen.

De Europese toekomst ligt besloten in het opbouwen van een samenleving die recht doet aan de tijdgeest en het bewustzijnsniveau van haar burgers en is geënt op horizontale verhoudingen; weg van de verticale structuren van onze huidige samenleving en daarmee verbonden instituties en machtsongelijkheid.

Bezielend leiderschap verbindt

Bouwen aan deze toekomst vraagt om een Eco-nomie, een platte dynamische samenlevingsstructuur, een open cultuur en een dienend politiek bestuur: een omslag van formaat van waar we nu staan. De transformatie naar dit Europa van de burgers vereist een nieuw type leiderschap. Thought leaders, die de Europeanen een wenkend toekomstperspectief bieden en een stip aan de horizon durven zetten die inspireert. Bezielende leiders die leiding geven op basis van een positief mensbeeld, dat ruimte laat voor de eigenheid van iedere burger en de ontplooiing van zijn zielskwaliteiten centraal plaatst. Leiders wier observatievermogen voorbij het gangbare gaat en die daarom met ons als Europeanen onverkende paden durven te bewandelen. Vrouwen en mannen die denken vanuit overvloed in plaats van schaarste en dat weten te creëren.

Bezielend leiderschap is onlosmakelijk verbonden met de decentralisatie van besluitvorming en bestuur tot op een (regionaal) niveau, waarin burgers zich herkennen waarbinnen de verbondenheid met het lot van (andere) burgers nog wordt ervaren. In dit gedecentraliseerde model is op termijn geen bestaansrecht meer voor de vele bestuurlijke tussenlagen die voor burgers synoniem zijn geworden met technocratisch besturen. Vanwege onthechting met de burger neigen bestuurlijke tussenlagen er altijd naar om in een eigen gecreëerde bureaucratische werkelijkheid te gaan geloven, wat zich uit in wollig taalgebruik, onstuitbare regeldrang en op zelfbehoud gericht gedrag van hun leiders.

De toekomst die ik de Europanen toewens, behoort de hele wereldbevolking toe. Maar het is goed om dicht bij huis te beginnen, op die plaats in de wereld die er het meest voor is toegerust: het aloude Europa. Het wordt tijd dat we als Europeanen onze eigenheid als bakermat van cultuur, vrijheid, humaniteit, creativiteit en spiritualiteit op de voorgrond plaatsen. Op die manier kunnen we de rest van de wereld gidsen naar toekomstbestendige duurzaamheid.

Jaap Geerlof, voormalig CEO, is promovendus Transformative Studies aan het California Institute of Integral Studies te San Francisco. Binnenkort verschijnt zijn boek over het leiderschap van de toekomst: The Awakening of the Soulful Leaders.