Alleen (mogelijke) minkukels krijgen een bonus

Hoe hoger het risico dat een topman bij een bank miskoop blijkt te zijn, hoe hoger de bonus moet zijn, redeneert Evelien Tonkens. Ze vraagt zich af hoe topmannen al die extra miljoenen euro's voor zichzelf legitimeren. En ze is blij dat de ING ervan afziet de bonussen uit te keren. Maar voor haar is het niet meer dan een begin.

Achteraf denk je: hoe kon ik zo stom zijn? Zo naïef en wereldvreemd? Nu is het woord bonus misschien ook een tikje misleidend. ING-baas Jan Hommen spreekt ook liever van ‘variabele beloning’. Maar een bedrijf geeft een variabele beloning ook aan mensen die uitstekend presteren, om te voorkomen dat ze met hun briljante ideeën en unieke talenten naar de concurrent overlopen, dacht ik met Ronald Plasterk .

Mis! Er is een veel urgentere reden voor een bonus, verklapt headhunter De Groot. De bonus werkt, stelt De Groot, want ‘de bonus is een directe afrekening waarbij naderhand niemand elkaar iets verschuldigd is, ook niet bij ontslag’. Met iemand moet hij het bedrijf bedoelen. En verschuldigd slaat op de ontslagpremie waar de bonus geen grondslag voor vormt, in tegenstelling tot het salaris. Hoe hoger het salaris, hoe hoger de ontslagpremie die een werknemer mee krijgt wanneer hij eigenlijk helemaal geen briljante geest is maar een eikel. Omdat de bonus echter niet meetelt voor de berekening van ontslagpremie maakt de bonus het gemakkelijker om van wanpresteerders af te komen.

Risicobeperking
Een bonus is dus een risicobeperking wanneer je een mogelijke sukkel aanneemt. Hoe hoger het risico dat je briljante kandidaat - die je een gigasalaris moet betalen omdat hij dreigt anders spoorslags naar de concurrent te rennen - een hopeloze miskoop is, hoe hoger de bonus moet zijn. Want alleen dan kun je het salaris relatief laag houden. Een jaarsalaris van 1,35 miljoen euro zoals aan Hommen wordt verstrekt, lijkt me niet precies laag. Maar ja, die lui van de banken kunnen natuurlijk niet zo goed met getallen omgaan. Neem het hun niet kwalijk, ze hebben andere talenten.

Alleen (mogelijke) minkukels krijgen een bonus. Kalk dat op alle (virtuele) muren! Een hoge bonus betekent niet dat het bedrijf bang is dat Briljantje naar de buren overloopt. Een hoge bonus geeft aan dat het bedrijf als de dood is dat de buren Briljantje met geld toe nog niet willen hebben. Wie een vette bonus ontvangt, moet zich dus rot schamen: het is een teken dat je een groot bedrijfsrisico bent. Dat niemand erop durft te vertrouwen dat je gewoon je werk goed doet. Krijg je geen bonus, maar verdien je 1.400 netto, zoals Alberta ten Klooster met een hbo-opleiding en 30 jaar ervaring die op 21 maart een brief schreef aan de redactie, dan ben je pas echt onmisbaar. Niemand is bang Ten Klooster te moeten ontslaan, dus krijgt ze alleen een karig salaris.

Staatssteun
Het is goed dat Hommen afziet van zijn bonus zolang de ING staatssteun krijgt. Maar structureel verandert het niets. Hommen is duidelijk van plan om daarna weer vrolijk bonussen te incasseren. De PVV heeft helemaal gelijk: helemaal wegbelasten die bonussen. De Tweede Kamer en minister De Jager slaan intussen nog geen deuk in een pakje boter. Een krappe Kamermeerderheid wil dat de bonus het jaarsalaris niet overschrijdt. Dat is bij de top van ING al niet het geval, dus waar gaat dit over? Met dit voorstel verleent de Kamer slechts morele goedkeuring aan het jaarinkomen van ING-topman Hommen van 2,6 miljoen euro waar alle verontwaardiging mee begon.

Ik vraag me altijd af hoe mensen die miljoenen euro’s per jaar toegestopt krijgen, dit voor zichzelf legitimeren. Vinden ze bijvoorbeeld dat ze zich bijzondere opofferingen moeten getroosten - net als verpleegkundige Ten Klooster met haar 1.400 euro per maand die steevast met Kerst of Oud en Nieuw moet werken en regelmatig verjaardagen en feestjes moet missen en dagenlang haar man niet ziet dankzij late diensten? Of denken mensen die zichzelf bonuswaardig vinden, dat ze heel schaars zijn? Gek, het artsentekort ken ik, het verpleegkundigentekort, het lerarentekort - maar het bankmannentekort, daar heb ik nooit van gehoord.

Een goed gebaar van de raad van bestuur van ING om in de huidige situatie af te zien van bonussen, maar het is niet meer dan een begin. Laten we ze een jaar geven om tot inkeer en structureel beleid te komen. Als ING en andere geldstrooiers binnen een jaar geen normaal-menselijk salarisbeleid ontwikkelen, moeten we alsnog doen wat deze dagen een effectieve dreiging bleek: massaal onze rekeningen bij zulke banken opzeggen, en alleen nog zaken doen met beschaafde banken als ASN en Triodos. En tegelijkertijd de bonus die toch nog uitgekeerd wordt compleet wegbelasten.

Dit artikel van Evelien Tonkens verscheen op 23 maart 2011 als column in De Volkskrant.