Op de meest onverwachte plekken kom je hem tegen: de eeuwige optimist. De blijmoedige mens die zelfs in de grootste ellende nog iets positiefs weet te ontwaren. Tegenover de optimist staat de zwartkijker en de angsthaas. De man of vrouw wier gemoedsstemming wordt gekenmerkt door neerslachtigheid, gebrek aan werk- en levenslust en zelfvertrouwen. Uit onderzoek blijkt dat de optimist zich weet te beschermen tegen de harde realiteit van de wereld, terwijl de depressieve persoon realistischer is maar daardoor ook kwetsbaarder voor somberheid.
Antidepressiva mogelijk minder heilzaam dan voorgespiegeld
Landelijk krijgt een op de vier vrouwen en een op de acht mannen te maken met depressie. Zij ervaren gedurende minimaal twee weken bijna elke dag somberheid, genieten minder en hebben last van slaap-, eet-, of concentratieproblemen, ze voelen zich waardeloos en hebben soms suïcidale gedachten. De gerenommeerde literatuurwetenschapper, vertaler en essayist Maarten van Buuren schreef er over in het boek De Kikker gaat fietsen. Of over het leed dat leven heet. ‘Ik besta niet meer, wat in de stoel hangt is een stoffelijk overschot. Ik ben niet meer. Ik word uitgevlakt, met de grond gelijk gemaakt, vernietigd. Het enige waarop ik mag hopen, is dat via medicijnen of zelfmedicatie de machine weer op gang wordt gebracht, opdat de wereld me in genade wordt teruggeschonken.’
Mensen die aan een depressie lijden, worden ernstig in hun dagelijks of beroepsmatig functioneren belemmerd. Naast het persoonlijke leed zijn er maatschappelijke kosten: per jaar 660 miljoen euro aan verpleging en verzorging en 950 miljoen euro aan productieverlies. Een psychiatrische behandeling kan uitweg bieden, maar depressie is geen psychische aandoening waarvan je na herstel blijvend bent verlost. Mensen krijgen vaak na verloop van tijd hun sombere gedachten weer terug. Gemiddeld genomen maakt een patiënt in zijn leven vier depressieve episodes door. Dat komt ook doordat antidepressiva mogelijk minder heilzaam zijn dan decennialang door de farmaceutische industrie is voorgespiegeld. Eigenlijk weten we simpelweg niet hoe lang antidepressiva blijven werken tegen terugval.
Online therapie kosteneffectieve aanvulling
Een paar jaar geleden heeft de Rijksuniversiteit Groningen een kortdurende cognitieve therapie ontwikkeld, 'doorbreek het ritme van de depressie' geheten, om terugval in depressie te voorkomen. De therapie bestaat uit acht wekelijkse sessies en wordt gegeven in groepen van ongeveer acht deelnemers. In de cognitieve therapie wordt gewerkt aan de beperkende leefregels en denkpatronen die nog vaak aanwezig zijn bij herstelde depressieve patiënten. Een voorbeeld van een beperkende leefregel is ‘ik ben niet belangrijk’ of ‘ik ben geboren voor het ongeluk’. Met specifieke technieken leert de deelnemer om een andere ervaring op te doen en te komen tot een passender leefregel. De patiënt leert hardop dromen over wat hij werkelijk zou willen. De kern van de therapie is het herkennen en aanleren van andere gedachten en resulteert uiteindelijk in een persoonlijk preventieplan.
Sinds kort is er naast de al bestaande groepsvariant van de cognitieve therapie ook een internetvariant beschikbaar (M-CT). Via internet en mobiele telefoon kan de patiënt nu zelf aan de slag gaan wanneer hij therapie nodig heeft. De behandeling is altijd beschikbaar en dat is vooral handig omdat depressieve klachten in de tijd fluctueren. Andere voordelen van therapie via internet zijn de grotere toegankelijkheid van de behandeling en de minimaal benodigde inzet van therapeuten. Of therapie op deze manier echt werkt, wordt de komende jaren onderzocht door een samenwerkingsverband van de Rijksuniversiteit Groningen, het Trimbos instituut, de Vrije Universiteit Amsterdam en Arkin Amsterdam.
Half maart is de website zorgvoorpsyche.nl gelanceerd. Op deze site is alle kennis bijeen gebracht over de meest voorkomende psychische klachten en kunnen bezoekers direct vragen stellen aan experts. De nadruk van de informatie ligt op wat er aan 'de aard van het beestje' te doen is met zelftests en psychologische behandelmethoden. De site is bedoeld voor mensen die chronische psychische klachten hebben. Daarnaast is de website een informatiebron voor therapeuten en onderzoekers over de nieuwste ontwikkelingen in de praktijk. Zorgvoorpsyche.nl is een onafhankelijke website en wordt niet gefinancierd door de farmaceutische industrie.
Preventieve cognitieve therapie in groepen of via internet lijkt een kosteneffectieve aanvulling dan wel alternatief voor antidepressiva. De therapie heeft bovendien als voordeel dat depressieve mensen fundamenteel anders tegen gebeurtenissen aankijken en voortaan minder het slachtoffer zijn van hun tot somberheid neigende realisme.
Gerard van Rijsbergen is promovendus in de Klinische Psychologie aan Rijksuniversiteit Groningen. Hij werkt aan een proefschrift over hoe terugval in depressie kan worden voorkomen door middel van een kortdurende cognitieve training. En of deze training een alternatief of aanvulling kan zijn op antidepressiva.