Politici spelen gretig in op het angstdiscours. Er zijn verschillende thema’s waarvan ze handig gebruik maken. Klassiekers zijn criminaliteit, migratie en terrorisme. Ze krijgen hierbij de steun van de media die ons bijna elke minuut met angstbeelden bestoken. Terrorisme, extremisme, criminaliteit, IS, ebola, vluchtelingen, ziektes, natuurrampen … alles wat angst inboezemt, verkoopt. Een recent voorbeeld is het thema migratie, namelijk de vluchtelingen uit oorlogslanden zoals Syrië, Afghanistan, Irak en Eritrea.
De invasie genuanceerd
Media pakken breed uit met spectaculaire beelden van vluchtelingen die Europa proberen binnen te geraken. Die toestroom wordt als een invasie voorgesteld, maar als je de bredere context in acht neemt, krijg je een heel andere, genuanceerde kijk. De recentste vluchtelingencrisis is weliswaar de ergste in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog, maar toch komt volgens de officiële cijfers voor 2014 slechts 2,5 procent van de vluchtelingen wereldwijd naar Europa. Zelfs in het geval van de grote toestroom in augustus en september 2015 staat het aantal vluchtelingen dat Europa is binnengekomen gelijk aan 0,027 procent van de totale Europese bevolking.
Van een invasie gesproken. Toen enkele honderden vluchtelingen in het Franse Calais de treintunnel blokkeerden omdat ze in het Verenigd Koninkrijk wilden geraken, pleitten verschillende media en politici ervoor om het leger in te schakelen. De Engelse krant The Daily Mail kopte over de vluchtelingen in Calais: ‘We hebben Hitler buitengehouden. Waarom kunnen onze zwakke leiders een paar duizend uitgeputte migranten niet stoppen?’
Alles is toegestaan in strijd tegen terrorisme
Terrorisme is een van de cruciaalste woorden in het publieke discours sinds het begin van de 21ste eeuw en de aanslagen van 9/11 in de Verenigde Staten. In naam van de strijd tegen het terrorisme zijn er verschillende oorlogen begonnen, honderdduizenden burgers vermoord, hebben duizenden soldaten hun leven gelaten en worden miljoenen mensen in de gaten gehouden. Van massale afluisterschandalen en privacy schendingen tot onmenselijke martelpraktijken. Alles wordt toegestaan en verantwoord onder het mom van de strijd tegen terrorisme.
Terwijl ik dit boek schrijf loopt het dreigingsniveau in Brussel op tot niveau 4. Dat is het allerhoogste dreigingsniveau. Ik heb de afgelopen dagen veel mails en berichten gekregen van vrienden overal ter wereld. Ze vragen of ik het goed maak, want ze horen, lezen en zien van alles over mijn stad. De media zijn bedreven in overdrijven, maar deze keer was Brussel echt dagenlang bezet door de politie en het leger. Al snel na de verschrikkelijke aanslag in Parijs op 13 november 2015, waar 129 mensen hun leven verloren, bleek er een link met Brussel te bestaan. Een aantal van de aanslagplegers kwam er vandaan. Uit alle hoeken van de wereld kwamen verslaggevers naar hier. Vooral Molenbeek, toevallig de gemeente waar ik werk, kwam in het oog van de mediastorm te staan. ‘De hoofdstad van jihadisten’, klonk het in de media. Een Bulgaarse journalist die mij interviewde, kon niet begrijpen dat ik werkte in een gemeente zoals Molenbeek. Dat hij geen twee uur in Molenbeek had doorgebracht, weerhield hem niet om me raad te geven.
Het theater van de angst
Vrienden en journalisten vroegen me of ik bang was. Een vraag die elke Brusselaar nog wekenlang heeft moeten horen. Voor mezelf was ik alleszins niet bang. Na de aanslag nam ik de draad van mijn leven weer op. Samen met vele andere Brusselaars, Parijzenaren en stadsbewoners van Ankara tot Beiroet, weigeren we om ons neer te leggen bij de angst die terroristen, politici en media zo graag zaaien.
Ik ben wel bang dat de terroristen slagen in wat ze beogen: angst zaaien. Terrorismespecialiste Beatrice de Graaf heeft dit treffend het ‘theater van de angst’ genoemd. Dit is wat de terroristen willen creëren. Het antwoord op terreur is niet vergelding of angst. Angst kunnen we niet met angst bestrijden. Zoals we geweld niet met geweld kunnen bestrijden. De gevolgen van geweld en vergelding worden fraai geïllustreerd door de geschiedenis. Dit wil niet zeggen dat we het terrorisme niet moeten aanpakken.
Eerst en vooral moeten we terrorisme begrijpen zoals De Graaf ook duidelijk maakt. De nadruk moet liggen op de bestrijding van de oorzaken van terrorisme. Onder meer de aanpak van de sociaaleconomische ellende, een ander buitenlands beleid, een halt toeroepen aan militarisering en oorlog, kiezen voor politieke oplossingen en dialoog. Bovendien is het belangrijk om een alternatief te bieden. We moeten kwetsbare gemeenschappen en groepen versterken. We moeten jongeren die naar Syrië en Irak vertrekken zelfwaarde bijbrengen en vragen zich te engageren in onze samenleving, hier en nu. Daartoe moeten we wel duidelijke toekomstperspectieven bieden. Dit is een van de doeltreffendste manieren om terrorisme te bestrijden. De angst die de terroristen maar ook politici trachten te zaaien, moeten we beantwoorden met liefde. Want liefde is een krachtig wapen tegen terrorisme.
Grootste nachtmerrie voor IS
Volgens Iyad el-Baghdadi, ooit een salafist en jihadist, is liefde het beste antwoord tegen IS, want: ‘liefde vernietigt hun geloof.’ Hij raadt aan om vriendschappen te smeden met moslims, want: ‘Dan versla je IS.’ El-Baghdadi waarschuwt dat als we uit angst en met haat reageren, dit uitsluitend IS zal versterken. Hij staat niet alleen met deze waarschuwing. Specialisten zoals De Graaf of journalist Nicolas Hénin, die gevangen werd gehouden door IS, menen dat het een bewuste IS-tactiek is om aanvallen vanuit het Westen uit te lokken. Op die manier krijgen ze meer steun van de bevolking die het slachtoffer wordt van deze aanvallen. ‘Bombardementen verwachten ze, wat ze vrezen is eenheid’, zegt Hénin samenvattend.
De grootste nachtmerrie voor IS was de reactie van de Europese landen die Syrische vluchtelingen opvingen. Zoals Duitsland. De acties en reacties van duizenden burgers van Griekenland tot Zweden die zich solidair en gastvrij tonen en vluchtelingen met open armen en liefde ontvangen, doen IS pijn. IS kan niet genoeg herhalen dat moslims niets te zoeken hebben in Europa en best in hun kalifaat blijven of komen, omdat de Europeanen racisten en islamofoben zijn die het gemunt hebben op moslims. Racisme en islamofobie zijn inderdaad een groot probleem in Europa. Maar er zijn ook burgers en politici die hun menselijkheid tonen. Door de Syrische vluchtelingen op te vangen, hebben ze IS ongelijk gegeven. Hénin noemt de ontvangst van Syrische vluchtelingen in Europa: ‘een harde klap voor IS’ omdat angst een van haar belangrijkste wapens is. Volgens Stephen Hawking, de fysicus die wel eens de echte slimste mens ter wereld kan zijn, moeten empathie en liefde ons antwoord zijn op die angst. Empathie ‘verenigt ons in een vredige, liefdevolle toestand.’
Bleri Lleshi is behalve jongerenwerker in Molenbeek, Brussel, ook politicoloog en politiek filosoof. Dit artikel is gebaseerd op twee fragmenten uit zijn recent bij uitgeverij EPO verschenen boek ‘Liefde in tijden van angst’.
Afbeeldingsbron: Miguel Discart (Flickr Creative Commons)