Bijzondere professionals blijken een grote bijdrage te leveren aan de transformatie van ‘probleemwijken’ naar leefbare wijken. Deze professionals zijn duidelijk geen doorsnee werkers, maar personen die door hun omgeving worden opgemerkt als zij die ‘het verschil maken’. Maar wat betekent nu ‘het verschil maken’? Voor ons onderzoek volgden wij een aantal van deze best persons in hun dagelijkse werk in en rond achterstandswijken en probeerden onder meer te achterhalen wat hun speciale eigenschappen zijn.
Informele leiders die durf hebben, ondernemend zijn en eigenzinnig omgaan met regels
Best persons zijn ondernemende mensen, dat viel meteen op. Ondernemers investeren tijd en energie in een zaak waarvan de afloop onzeker is, maar waar ze wel in geloven en met volle inzet aan werken. Het gaat ze om het realiseren van concrete resultaten. Hun houding kenmerkt zich door het ‘erop af gaan’ en niet dralen, zo weinig mogelijk overleg en iedere kans aangrijpen om een probleem aan te kaarten. De projecten die ze opzetten kunnen niet altijd beschikken over ruime financiële mogelijkheden. In hun ondernemerschap is het dan ook vaak de kunst om fondsen te werven of om anderszins geld bij elkaar te sprokkelen.
Ze doen niet wat eigenlijk op grond van hun functie van hen zou mogen worden verwacht. Best persons zijn weliswaar gehouden aan bureaucratische regels en procedures, geven daar ook rekenschap van, maar op gezette tijden gaan ze om deze regels heen. Een ambtenaar van een gemeentelijke organisatie omschrijft dit als volgt: ‘Ik hou van buiten de lijntjes kleuren als ik een tekening maak. [...] Buiten de lijntjes betekent dat je als gemeente buiten de eigen organisatie gaat kijken. Dus buiten de lijntjes, buiten de kaders. Dat je ook verbindingen maakt tussen deze afdeling en andere beleidsterreinen. [...] De dingen kunnen niet altijd verlopen volgens vaste voorschriften.’ In het verlengde hiervan ligt het voor de hand dat best persons niet altijd de makkelijkste mensen zijn. Sommigen zijn zelfs eigenwijze lastpakken. Onze best persons leggen minder nadruk op het formele aspect van hun positie, ze zijn vooral op informeel leiderschap gespitst. Ze hebben een visie die ze volhardend uitdragen en weten zo anderen mee te krijgen.
Ze zijn in staat om zich met veel gevoel van betrokkenheid in te leven in anderen
Uiteindelijk willen onze best persons dat wijkbewoners een stapje vooruit maken, al is het maar een klein stapje. Zij werken steeds graag mee aan een betere, leukere, mooiere wijk of stad. De meesten zetten zich in met hart en ziel, in het bijzonder voor een specifieke groep, zoals een etnische minderheid of een bepaalde categorie jongeren. Zo’n accent past doorgaans bij de persoonlijke achtergrond, ervaringen en beelden die zij hebben ontwikkeld. In hun streven naar verbetering verdiepen zij zich in de mensen voor wie en met wie ze werken. Betrokkenheid betekent voor hen een langdurig engagement aangaan, regelmatig z’n gezicht laten zien en belangstelling opbrengen. Best persons zijn in staat om zich in te leven in anderen. Het betekent dat ze goed naar wijkbewoners en andere partners kunnen luisteren. Goed luisteren begint met oprechte belangstelling van iemand die voldoende tijd en aandacht geeft. Veel van de best persons in ons onderzoek weten hun eigen gedrevenheid te combineren met het opbrengen van empathie: ze weten wanneer ze moeten spreken, maar ook wanneer ze moeten luisteren.
Best persons leggen verbindingen voorbij scheidslijnen
Vrijwel alle best persons uit ons onderzoek zien verbinden als een belangrijk onderdeel van hun werk. Verbinden heeft voor hen in de eerste plaats te maken met het slechten van de barrières tussen professionele kaders. Ze willen samenwerken over bestaande grenzen en domeinen heen. Vanwege gevoeligheden die soms spelen, houden velen de sfeer tussen de onderlinge relaties goed in het oog. Daarbij maken ze gebruik van humor om te relativeren. Maar ook tactvol optreden werpt zijn vruchten af. Door ruimte te geven aan andere partijen, deze gelijkwaardig te benaderen, te verleiden, zoals een best person het verbinden noemt, wordt een zeker enthousiasme opgewekt om (uitvoerings)plannen te verbeteren. Bij het vervullen van de rol van verbinder is men vaak aangewezen op de steun van anderen. Daarbij doen ze een beroep op een uitgebreid netwerk dat ze hebben opgebouwd. Best persons onderzoek leggen verbindingen tussen de systeem- en leefwereld door vanuit de formele organisatie actief contact zoeken met de wijkbewoners. Ze zijn vaak ‘meertallig’, letterlijk, maar ook in de zin dat ze de ‘taal van het stadhuis’ en ‘de taal van de straat’ beheersen. Zo kunnen ze denkbeelden en ervaringen uit de ene wereld vertalen naar de andere.
Best persons hebben een enorme drive maar kunnen het niet alleen
Best persons laten een geweldige dadendrang en werkkracht zien. Ze werken niet alleen op kantooruren. Ze zijn niet zomaar uit het veld geslagen als het even tegenzit. Ze staan met hun vaak tegendraadse optreden ook constant in de spotlight, wat de nodige uitleg en ook wel strijd met de autoriteiten vraagt. Het zijn vaak personen met een schijnbaar onuitputtelijke hoeveelheid energie. Die gedrevenheid komt deels uit vroegere ervaringen: wat ze van huis uit meekregen of wat ze tijdens hun werkende leven hebben meegemaakt. Vanuit hun eigen biografie (her)kennen sommigen de marginale positie van de mensen voor wie zij zich inzetten. Daarin vinden zij hun drive. Het levert hen veel kracht om te vechten tegen alles wat niet deugt. Maar ze kunnen ook moedeloos raken. Juist de mensen die tot het uiterste willen gaan, lopen het risico dat ze opbranden en dat gebeurde ook tijdens ons onderzoek. Daar werden niet alleen zijzelf de dupe van, maar ook de wijk en de bewoners voor wie zij zich inzetten. Ze zijn niet makkelijk vervangbaar, ze blijven unieke werkers, maar kunnen het niet alleen. Bestuurlijke en politieke steun is belangrijk om te overleven. Uit die kring kan de nodige rugdekking komen, voor publieke waardering en niet in de laatste plaats voor ondersteunende middelen. Ook de steun van beleidspartners is belangrijk. Deze kunnen een best person bijvoorbeeld ontlasten in het uitwerken van zaken waar hij niet aan toe komt of geen verstand van heeft. Een best person kan veel, maar niet alles.