RECENSIE Peter en de post

De verzorgingsstaat wordt meestal beschreven vanuit de systeemwereld, met als illustratie hier en daar een casus. De afgelopen maanden verschenen twee zeer lezenswaardige pogingen om het nu eens andersom te doen: hoe ziet de verzorgingsstaat er eigenlijk uit als je die beschrijft vanuit de leefwereld van respectievelijk een multiprobleemgezin of een oude, alleenstaande vrouw?

 

In ‘De dag dat Peter de deur dichttimmerde’ laten Albert Jan Kruiter en Clara Pels 19 professionals aan het woord over hun bemoeienis met het samengestelde gezin van Peter en Sharon (met zeven kinderen uit verschillende huwelijken en een zevende op komst). Daarvoor hebben ze op basis van krantenberichten, de getuigenis van een van de dochters uit het gezin en een noodkreetbrief van Peter aan de burgemeester de situatie van het  gezin in beeld gebracht: armoede, opvoedingsproblemen, verstandelijke beperkingen, criminaliteit, verslaving, ziekte en vooral heel, heel erg veel onvermogen – fictief, maar o zo realistisch. Na een escalatie met veel geweld en een dreigende uithuisplaatsing weet Peter niets anders meer dan zijn deur dichttimmeren en zo de verzorgingsstaat buiten te sluiten.

Het beeld dat uit de verhalen van de professionals naar voren komt, is onthutsend. Op een enkeling na zijn het allemaal weldenkende mensen met goede bedoelingen, die echter door de institutionele logica van de verzorgingsstaat gedwongen worden slechts een deel van het probleem te bestrijken. Na 19 van die verhalen voel je aan je water dat dat zinloos is. ‘De casus van Peter  en Sharon laat de paradox van de huidige verzorgingsstaat zien. Degenen die hulp het hardst nodig hebben, worden door het systeem uitgesloten,’ concluderen de auteurs (p 163). Hun alternatief: de  bezuinigingen en de decentralisaties bieden een ‘niet te missen kans’ om het anders te doen: zorg en dienstverlening organiseren binnen de context van het gezin en gericht op de bestrijding van armoede. Nou maar hopen dat die kans inderdaad niet te missen is – aan de auteurs ligt het niet.

In ‘De brievenbus van mevrouw De Vries’ beschrijft Stephan Steinmetz zijn eigen ervaringen als buurman van een alleenstaande vrouw (1932), voor wie hij jaren diende als vraagbaak bij het begrijpen van post van de (semi)overheid. Dat levert een doorkijkje op dat hilarisch zou zijn (en soms ook best is) als het niet zo tragisch zou zijn. Brieven met zinloze interne mededelingen (‘er wordt hard gewerkt om de kwaliteit van het Aanvullend Openbaar Vervoer te verbeteren’), brieven met gepoch (‘Juist hierdoor zijn wij in staat de service blijvend te verbeteren’) of gewoon onbegrijpelijke tekst (‘Met deze toekenning compenseren wij de beperkingen die u ondervindt’). Al die post werkt regelmatig verlammend op buurvrouw De Vries, die blij mag zijn met zo’n buurman. Diens geëngageerde onderzoek heeft geleid tot wat je misschien de ‘Wet van Steinmetz’ zou kunnen noemen: afname van gezondheid leidt tot toename van post. (p102)

Hoofdlijn van Steinmetz’ analyse is, dat de combinatie van regeldrift, verkokering en marktwerking leidt tot een overdaad aan misplaatste en slechte communicatie, waardoor essentiële boodschappen soms aan de aandacht ontsnappen. Een duidelijk alternatief heeft hij niet. Hooguit de suggestie om ‘afhandeling van de post’ in te sluiten bij de definitie van de verstrekking ‘hulp bij het huishouden’, een uur per week. De verzorgingsstaat kennende zal dat leiden tot een toename van zinloze en verwarrende brieven: daar is dan immers een specialist voor.

Albert Jan Kruiter en Clara Pels, De dag dat Peter de deur dichttimmerde’ is met ISBN 978-94-616-4102-1 uitgegeven bij Van Gennep.

Stephan Steinmetz,  ‘De brievenbus van mevrouw De Vries’ is een uitgave van Atlas Contact, ISBN 978-90-250-2232-1