Het is pijnlijk, want de feiten en de argumenten van Nzume zijn glashelder. Ik kan er geen speld tussen krijgen: wit zijn levert ook in Nederland allerlei voordelen op, en racisme is een eeuwenoud en wijdverbreid fenomeen. En wat nu?
Wat kan ik doen in een samenleving waarin ik pertinent voordeel heb van mijn witte kleur? Waar mensen met een donkere huidskleur stelselmatig minder kansen krijgen? Wat kan ik eraan doen dat we opgescheept zitten met een Nederlandse geschiedschrijving waarin de slavernij en kolonisatie zijn weggepoetst en omgetoverd in heldenverhalen over de VOC-tijd?
We moeten aan de slag, is mijn conclusie. Voor mezelf heb ik een stappenplannetje gemaakt, en dat deel ik graag met u. Misschien heeft u er wat aan in het geval u ook wit bent. Die stappen zijn verre van compleet maar zie het als een bescheiden bijdrage aan wat een grootschalige en structurele maatschappelijke verandering moet worden.
Stap 1: Zie kleur
Nzume kaart in haar boek het bizarre fenomeen aan dat witte mensen zeggen geen kleur te zien en daarom niet racistisch zijn. Uit diverse wetenschappelijke experimenten komt naar voren dat de ideologie van kleurenblindheid juist racisme doet toenemen in plaats van afnemen. Ook blijkt daaruit dat wanneer je zegt dat je allemaal één bent zonder oog te hebben voor verschillen, dit het effect heeft dat de witte meerderheid racisme niet goed herkent.
Een lastige boodschap, want ik ben voor verbinding, saamhorigheid en eenheid. Maar Nzume laat me voelen dat het negeren van verschil in macht neerkomt op het in stand houden ervan. Kortom: racisme is geen kwestie van doen alsof het niet bestaat.
Stap 2: Wees ongezellig
Ik ben vast niet de enige die het is overkomen: in een wit gezelschap begint iemand erover dat ‘het toch allemaal wel erg is met de islam’. Of de variant die populair is rond begin december: ‘Dat het nu toch echt klaar moet zijn met dat gezeur over zwarte piet’. Zeker wanneer er niemand met een kleur aanwezig is, krijgt zo’n gesprek dan al gauw de toon van ‘ze zijn hier te gast en daar mogen ze dankbaar voor zijn’. Ik moet bekennen dat ik ook weleens denk: ‘Ach laat maar’. Ik wil niet altijd het feestje verpesten.
Maar racisme bestrijden is gewoon niet gezellig, legt Nzume uit in haar boek. Als we altijd alles gezellig hadden gehouden, zouden vrouwen nog steeds geen stemrecht hebben. En daarbij blijkt uit onderzoek dat juist witte mensen de mogelijkheid hebben om andere witte mensen met hun vooroordelen te confronteren; want het probleem van racisme is nu juist dat zwarte mensen minder serieus worden genomen. Dus juist als wit persoon kan je anderen erop wijzen dat zij eens wat vaker even hun mening moeten inslikken en beter eerst kunnen luisteren naar de ervaringen van niet-witte mensen (maar dan ben ik al bij stap 3).
Stap 3: Luister aandachtig
Ik ben in mijn leven verschillende malen uitgescholden, geïntimideerd en een enkele keer zelfs geweigerd vanwege het feit dat ik lesbisch ben. Misschien dat het thema racisme mij daarom zo raakt. Ik voel hoe het is om gediscrimineerd te worden.
Maar door het boek van Nzume besef ik nog meer dat ik niet weet hoe het is om slachtoffer te zijn van racisme. Ik word nooit in een winkel door bewakers gevolgd vanwege mijn kleur. Mijn kleur - maar ook mijn religie - is nooit de reden geweest dat mensen bang voor mij zijn, dat ik een lager middelbare schooladvies heb gekregen of een baan ben misgelopen. Mijn blauwe ogen zorgen ervoor dat de conducteur mijn onschuld gelooft als ik vergeten ben in te checken met mijn OV-kaart. Van mensen met een donkere huidskleur en van moslims, hoor ik dat het bij hen heel anders werkt. Ik lees van hen over grove en openlijke discriminatie en over de meer subtiele en bedekte vormen van racisme die soms des te pijnlijker is.
Deze verhalen zijn belangrijk: wetenschappers hebben onderzocht dat wanneer mensen zich inleven in de situatie van mensen die ‘anders’ zijn, zij empathie kunnen ontwikkelen. Resultaat: hun vooroordelen verminderen. Luisteren naar de ervaringen van mensen die slachtoffers zijn van racisme, is dus mijn opdracht. Dat geeft inzicht, kennis en verandert onze houding. Het gaat om talloze ervaringen die onze beeldvorming kunnen veranderen en onze witte onschuld, zoals Gloria Wekker het noemt, uiteindelijk verminderen.
Stap 4: Geef ruimte
Laatst werd ik gevraagd voor een Ted Talk over maatschappelijke verhoudingen. Ik stond bijna te stuiteren van plezier: dit stond al heel lang op mijn wensenlijstje! Terloops voegde de organisator er aan toe dat er geen ‘allochtone’ deelnemer was aan de reeks Ted Talks en er door mijn toezegging ook geen plek meer voor was. Kortom, er kwam een hele reeks Ted Talks over onze samenleving met alleen maar witte mensen. Ik heb bedankt voor de eer en een rijtje niet-witte mensen opgesomd die een prima Ted Talk zouden kunnen geven. Nee, leuk was anders, maar Nzume heeft een punt dat witte mensen ruimte moeten maken. Het is een simpele rekensom: er kunnen alleen meer mensen van kleur op goede posities komen als witte mensen daar af en toe vanaf gaan.
Hanneke Felten is onderzoeker en projectleider Diversiteit & Effectiviteit bij Movisie.
Foto: Gustave Deghilage (Flickr Creative Commons)