De rente staat laag, het geld zwemt de schatkist uit en de maatschappelijke behoeftes zijn schier ongelimiteerd. Moeten we nu boeren of bouwers gaan uitkopen, leraren en verpleegkundigen bijplussen, zorggaten dichten of toch maar geld pompen in het vastgelopen wegennet?
Mkba
Om te beoordelen welke van de investeringen het meest rendabel zijn, is een klassieke maatschappelijke kosten-batenanalyse (mkba) niet toereikend. In dergelijke analyses worden de kosten van een investering afgezet tegen de verwachte baten en op die manier kun je een ranking maken van alle mogelijke projecten. Waarom schiet deze, toch niet zo heel raar klinkende benadering, tekort?
Tekortkomingen
Ten eerste houdt de mkba geen rekening met verdelingseffecten. Het behandelt een euro die besteed is aan een boer hetzelfde als een euro voor een miljonair. Ook hebben veel mkba’s last van het feit dat zachte baten vaak onderschat worden, omdat het niet goed mogelijk blijkt tot kwantificering te komen. Vaak jammer voor die zachte baten, want in het politieke steekspel blijkt het wapperen met bedragen vaak belangrijker dan met zachtere zaken.
Overheidsfalen
De belangrijkste tekortkoming van een mkba bij het maken van een ranking is dat geen rekening gehouden wordt met politieke realiteiten en overheidsfalen. Het is leuk om een zak geld te hebben, maar als dat bedrag vervolgens slinkt door opportunisme en lobbywerk, dan gaat de lol er snel van af.
ICES
Dit is geen hypothetisch gevaar. Ooit hadden we in Nederland namelijk zo’n zak geld. In de negentiger jaren heette die zak geld het FES en een groep hoge beleidsambtenaren van de Interdepartementale Commissie voor het Economisch Structuurbeleid (ICES) was verantwoordelijk voor het proces van de verdeling van de buit. De planbureaus mochten de ingediende plannen beoordelen.
Innovatieplatform
Ik kan kort zijn, het gros van de indiende plannen waren tranentrekkende opgepluste lobbyfeestjes van het bedrijfsleven zonder serieuze onderbouwing. Toen men de ICES zat was, bedacht men het innovatieplatform. Daar mocht ik ook een keer aantreden destijds, om mij te verbazen over het feit dat daar 25 mannen van middelbare leeftijd aan tafel aanschoven die zonder uitzondering allemaal bij een R&D-afdeling van een multinational werkten en niets beters wisten op te hoesten dan te vertellen hoe geweldig ze het zelf voor elkaar hadden. Met je innovatie.
Dividendbelasting
Toen Rutte eenmaal aan het roer stond, nam hij snel afscheid van dit drooggepolderde speeltje van Jan Peter Balkenende. Maar Rutte lukt het ook niet. Ik hoef maar het woord ‘dividendbelasting’ uit te spreken en u snapt dat het niet zo simpel is voor de overheid om verstandig geld uit te geven. Door de talrijke mislukkingen wordt men haast cynisch. Ik geef u twee dingen die het kabinet wel kan doen. Eén is veilig en verstandig en de tweede ingewikkelder maar helemaal verstandig.
Portugal
In Portugal is men er in geslaagd succesvol afscheid te nemen van austerity (soberheidsbeleid van de overheid (red.)), bijvoorbeeld door de lonen te verhogen van bepaalde groepen ambtenaren die daar het meest voor in aanmerking kwamen. In ons land denk je dan al snel aan zorg, politie en onderwijs. En het hoeft niet bij alleen salarissen te blijven. Financiële knelpunten in de zorg (jeugdzorg) en onderwijs (alfa studies) kunnen verlicht worden. En er kunnen wat ondoordachte bezuinigingen (sociale advocatuur) ongedaan gemaakt worden. Dergelijke investeringen zijn niet slecht voor de economie zoals Chicago-economen ons willen doen geloven, maar - mits goed getimed - juist goed. Het stimuleert uitgaven en is ook rechtvaardig omdat middeninkomens relatief weinig geprofiteerd hebben van de economische voorspoed.
Uitvoerbaar
Het voordeel van deze maatregel is dat het niet leidt tot majeur overheidsfalen. Je kunt het gewoon morgen doen. Hooguit zal iedereen wel vinden dat hij nu eens aan de beurt is, en stromen er nog wel wat Malievelden vol met voertuigen. En het is even slikken voor Rutte dat hij het voorbeeld volgt van de socialist Costa, wiens regering door Trotskisten wordt gesteund. Maar Rubberen Rutte heeft voor hetere vuren gestaan.
It’s the tax stupid
Plan 2 is nog beter. Dat onze belastingen veel te ingewikkeld zijn, daar is iedereen het nu wel over eens. Ook zitten er perverse prikkels in het systeem omdat vermogen heel raar en ongebalanceerd belast wordt. De oplossingen zijn binnen handbereik. En al best lang. In 2016 lieten Arjan Lejour en Leo Stevens zien hoe een eenvoudig en eerlijk belastingsysteem eruit ziet.
Niemand is er tegen
Tegen zo’n systeem is niemand principieel tegen. Het is voor iedereen prettiger werken, de economie knapt ervan op door het uitblijven van perverse effecten en wie weet gaat de belastingdienst dan nog eens een keer naar behoren functioneren ook. Toch ligt dit plan al jaren te verstoffen in de la van minister Wopke Hoestra en zijn adjudant staatssecretaris Menno (whats in a name) Snel.
Vooruit met de geit
Het probleem is dat het belastingsysteem in de loop der jaren ontaard is in een speeltuin voor politici met als doel diverse achterbannen cadeautjes te geven. Die cadeautjes zijn weliswaar oneerlijk en verstorend maar je pakt ze ook niet zomaar af. Los nog van het gegeven dat dit politieke moed vereist, kan de morrende achterban gaan klagen over onbehoorlijk bestuur als eerdere toezeggingen ongedaan gemaakt worden. Niet voor niets faalde de vorige staatssecretaris (Eric Wiebes) dan ook jammerlijk op dit dossier (waarna hij in goede VVD-traditie werd gepromoveerd naar een ministerspost).
Zak geld
De oplossing voor deze impasse is een zak geld. Het is weliswaar weinig verheffend om groepen te compenseren voor rare belastingvoordelen, maar zo werkt het nu eenmaal in de politiek. In plaats van door te modderen in een kansloos systeem moet het kabinet de portemonnee trekken en dit klusje eindelijk klaren.
Kadootjes
Wat is er nou leuker voor politici dan cadeautjes uit te delen die ook nog goed voor de economie zijn, en bijdragen aan rechtvaardigheid? Het is nu geen tijd voor zuinige gereformeerde mondjes, maar een vrolijk trekken van de portemonnee.
Marcel Canoy is distinguished lecturer Erasmus School of Accounting and Assurance, en columnist voor www.socialevraagstukken.nl.
Foto: Marco Verch (Flickr Creative Commons)