Onze overheid, of het nu landelijk, provinciaal of lokaal is, besteedt belastinggeld in hoofdzaak aan probleemsituaties. Beleidsbepalers zijn daardoor experts in probleembenaderingen. Goed nieuws trekt wellicht belangstelling van de lokale pers of Hart van Nederland, maar heeft beleidsmatig beperkte belangstelling. Heb of presenteer je een probleem, dan krijg je aandacht. Gaat het goed of heb je een oplossing, dan verdwijn je snel uit beeld.
Invloed van corona
De pandemie is wat dat betreft een geschenk voor veel betrokken partijen. Lokale politici, beleidsmakers en gemeentelijke ondersteuners schieten direct in de probleemstand. Het kan toch niet zo zijn dat het gemeenschapsleven hier geen hinder van ondervindt?
Maar wat is nu de daadwerkelijke invloed van de coronacrisis op het lokale gemeenschapsleven? Hoe overleeft het gemeenschapsleven de onstuimige periode van 2020 en 2021? Wat voor effecten heeft dit in de lokale gemeenschappen? Wat is het probleem en zijn er lokaal wellicht al oplossingen gevonden?
Focus op lokaal gemeenschapsleven
Naar aanleiding van de COVID-19-pandemie hebben wij in Den Bosch in 2020 en 2021 in vier ronden onderzoek gedaan. Het onderzoek vond plaats onder meer dan duizend organisaties uit tien verschillende sectoren, waaronder buurt & wijk, kunst & cultuur en sport. De vraagstelling is te zien als een thermometer voor het lokale gemeenschapsleven. Het is voor zover bekend een van de weinige uitvoerige onderzoeken naar de stand van zaken en ontwikkeling van de lokale samenleving in Nederland, waarbij de focus ligt op het gemeenschapsleven in plaats van individuen of bedrijven.
Ondersteuning van organisaties loont
Het Bossche onderzoek laat zien dat het gemeenschapsleven gelukkig, en wellicht voor probleemliefhebbers helaas, veerkrachtig is. Het leidde tot verrassende conclusies zoals:
- De veerkracht van lokale organisaties is groter dan vanuit beroepsmatige organisaties verwacht;
- Sectoren zijn sterk verschillend, geen enkele sector is en reageert hetzelfde;
- Ondersteuning van organisaties loont. Hierdoor bloeit het gemeenschapsleven (sneller) weer op;
- Toch zijn er ook problemen die niet zomaar opgelost zullen worden, zoals de last van de doorlopende kosten van accommodaties én dat iedere sector anders, lichter of zwaarder, geraakt is;
- Bijna alle organisaties (90 procent) hebben activiteiten (tijdelijk) moeten stoppen, met grote sociale kosten voor de samenleving als gevolg. Maar veel kwam ook weer terug.
Dit soort geografisch beperkte onderzoeken zijn sterk de moeite waard om uit te voeren omdat ze inzicht geven in de eigen lokale situatie. Wat in Den Bosch gevonden wordt, zou in een andere plaats wel eens anders kunnen zijn. Wat nodig is in Den Bosch is verderop wellicht overbodig?[1]
Gebrek aan lokale kennis
De pandemie belicht dat er een duidelijk gebrek is aan goede lokale kennis. Als niet-lokale beleidsmakers al iets denken te weten over het lokale gemeenschapsleven, dan is dat gebaseerd op landelijke onderzoeken, aangevuld met vaak heel persoonlijke lokale ervaringen. Dat kan leiden tot beleid dat op verkeerde aannames is gebaseerd, net zoals wanneer gemeente en gemeenschappen worden verward.
Wanneer een crisissituatie dan zorgt voor meer aandacht, kan er vervolgens geen goede vergelijking gemaakt worden met de ‘normale’ situatie. Hoe weet je wat te doen als je het veld niet goed kent? Hoe moet je weten wanneer een situatie hersteld is, als je hem voor een crisis al niet goed in kaart had? Welke ontwikkeling zouden zich ook zonder de pandemie hebben getoond?
Kernoorzaak niet aanpakken
Het Bossche onderzoek liet zien dat de sector Kunst & Cultuur het bijzonder moeilijk had, maar wellicht had die sector het eerder al moeilijk? Gebrek aan dergelijke kennis creëert het risico dat we een pleister plakken op het probleem, zonder de kernoorzaak van het probleem aan te pakken.
Het kan ook betekenen dat we problemen verwachten in onze gemeenschappen omdat die ergens anders spelen. Als we de crisis als de bron van al het kwaad zien, gaan we voorbij aan de ontwikkelingen die er al waren en missen we de kans van place based interventies.
Opvallend optimisme bij gemeenschapsleven
Terugkijkend op het hele onderzoekstraject vallen bij ons het optimisme en de positieve inslag van de respondenten op. In het najaar van 2021 was het gemeenschapsleven veel optimistischer dan een halfjaar daarvoor. Ondanks dat bijna de helft van onze respondenten een daling van de inkomsten verwachtte.
Dit onderzoek laat zien dat het gemeenschapsleven veerkrachtig is, organisaties niet zomaar omvallen en de wil om iets goeds te doen voor een ander niet snel verdwijnt. We kunnen erop vertrouwen dat het gemeenschapsleven opnieuw zal bloeien wanneer daarvoor ruimte is. Of het verstandig is om dat vertrouwen in eigen kracht te communiceren naar lokale politici en beleidsmakers valt te betwijfelen.
Waarschuwing voor beleidsmakers
De resultaten van het uitgevoerde onderzoek naar het gemeenschapsleven vormen volgens ons vooral een waarschuwing voor alle beleidsmakers: loop niet in de val van de negatieve aandacht en breng je lokale kennis op orde!
De gemeenschap is op onverwachte manieren veerkrachtig. Er zijn juist in de gemeenschap veel stille krachten die denken in oplossingen in plaats van problemen. Wellicht dat politici jarenlang plezier hebben van een probleem. Burgers hebben juist jarenlang plezier van een oplossing.
Jan de Rond is sociaal makelaar bij Lokale Goededoelengids NL. Lucas Meijs is hoogleraar strategische filantropie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Ivo Geers is onderzoeksassistent aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
Noten:
[1] Om dit onderzoek ook in de eigen gemeenschap te kunnen doen is een handleiding gemaakt voor iedereen met interesse in de wijze waarop het onderzoek naar het gemeenschapsleven is uitgevoerd.
Foto: Gerard Stolk (Flickr Creative Commons)