Niels Schuddeboom is 30 jaar en sinds zijn geboorte zwaar spastisch gehandicapt. Hij woont samen met zijn vriendin in een huis waar zorg aan gekoppeld is. ‘Ik vind dat je met mijn zorgbehoefte niet terug kunt vallen op je omgeving. Als ik mijn vriendin zou vragen een deel van die zorg op zich te nemen, vertroebelt onze relatie. Ik wil geen verhouding waarin de zorg voor mij bepalend is. Als ik steeds op mijn netwerk moet leunen, beperkt dat mijn zelfredzaamheid.’
Er is een nieuw hoera-woord in Nederland: zelfredzaamheid. Landelijke en lokale overheid, en in hun kielzog welzijns- en zorginstellingen, nemen met groot gemak dit nieuwe mantra in de mond. De kern is: kwetsbare mensen en hun omgeving - of dat nu hun woonomgeving, de familie of vrijwilligers zijn - moeten meer zelf gaan doen. Professionele ondersteuning gefinancierd door de overheid wordt minder.
Is het allemaal realistisch en eerlijk?
Ook dit kabinet loopt verder op het reeds in de afgelopen jaren ingeslagen pad. Kwetsbare mensen moeten langer thuis blijven wonen of gaan betalen als ze dat niet willen, een grote groep die voorheen recht had op zorg via de AWBZ, moet nu maar afwachten of de gemeente dat ook vindt, mantelzorgers wordt meegedeeld dat zij en hun omgeving nog wel een stapje extra kunnen doen. Is dit inderdaad allemaal realistisch en eerlijk?
Niels Schuddeboom benoemt haarfijn hoe weinig genuanceerd de term ‘zelfredzaamheid’ gebruikt wordt. Zijn citaat is één van de hout snijdende kritiekpunten op de zelfredzaamheidsmantra. Mensen als hij dreigen gedwongen te worden hun privé-leven te laten domineren door de zorg voor henzelf. Een andere kritiek is dat het bij veel kwetsbare mensen juist een slechte zaak is om van hen meer zelfredzaamheid te vragen. Mensen met een lichte verstandelijke handicap komen in de verleiding om te beamen dat ze meer zelfredzaam kunnen zijn, terwijl dat op termijn voor hen en hun omgeving onverantwoord kan zijn. Mensen met psychiatrische problemen schamen zich vaak, het stimuleren van zelfredzaamheid is bij hen wellicht precies het verkeerde signaal. En zijn ouderen die de deur niet meer uitkomen: eenzaam of zelfredzaam?
Onderzoeker Lilian Linders muntte enkele jaren terug de term ‘vraagverlegenheid’. Er zijn veel kwetsbare mensen die juist geen hulp vragen en te lang zelfredzaam zijn, met alle schadelijke gevolgen vandien. Maken landelijke en lokale overheid een goede kosten-baten afweging wanneer ze stellen dat mensen die nu in de AWBZ zitten en straks in de Wmo terechtkomen, meer zelfredzaam kunnen zijn?
Laat de buurvrouw het voortaan maar doen
Maar niet alleen van kwetsbare mensen zelf wordt meer gevraagd. Ook hun omgeving moet meer gaan bijdragen. Dit nieuwe kabinet schaart zich zonder schijnbare bedenking achter wat toen nog het ‘rechtse kabinet Rutte’ heette. Toenmalig staatssecretaris Veldhuijzen-van Zanten beschreef in de eerste alinea’s van haar beleidsbrief mantelzorg hoe de buurvrouw van een bedlegerige chronisch zieke patiënte betere zorg leverde dan de betrokken professional. Boodschap: laat de buurvrouw het voortaan maar doen. Wilt u die buurvrouw zijn? Neemt u de verantwoordelijkheid als er wat mis gaat? Nederland kent 2,5 miljoen mantelzorgers en nog honderdduizenden mensen meer die mantelzorg verrichten zonder dat ze het zo noemen. Het is zeer de vraag of daar, zeker gezien de economische participatie die dit kabinet ook vraagt, nog rek in zit.
Het nieuwe kabinet Rutte-Asscher zegt de last van de economische crisis eerlijk te verdelen. De vraag is of er of niet een groep mensen in de samenleving is die überhaupt ontzien zou moeten worden. Bestuurders en beleidsmakers die de term ‘zelfredzaamheid’ bezigen, doen er dan ook goed aan voortaan tegelijk en precies uit te leggen van wie ze die zelfredzaamheid verwachten en waarom ze dat voor die groep mogelijk achten. Dat is wat Niels en andere kwetsbare mensen en degenen die hen nu al verzorgen in ieder geval verdienen.