In de uitzending van Pointer, een onderzoeksjournalistiek programma op NPO Radio 1, vertelde ik dat ik regelmatig signalen krijg van een mismatch tussen zorginstellingen en woningcoöperaties bij beschermd wonen (BW) en maatschappelijke opvang (MO). Doordat regie ontbreekt, zijn er te weinig (huur)woningen voor mensen om uit te stromen waardoor anderen op hun beurt langer moeten wachten om in de voorzieningen te kunnen worden opgenomen.
Mismatch
Wat gaat er precies mis? Hoe kan het dat zowel cliënten als stakeholders grote druk op de woningmarkt ervaren, en dat er in meerdere regio’s tegelijkertijd sprake is van onderbenutting van de voor uitstroom bedoelde sociale huurwoningen?
Hier tegenover staat dat zorgaanbieders beschikbare voorrangswoningen niet altijd volledig benutten
Als je kijkt naar de bestaande situatie dan krijg je het volgende beeld: gemeenten maken prestatieafspraken, stakeholders van de zorg zijn meestal tevreden over die afspraken, over de met voorrang te leveren corporatiewoningen aan hun cliënten, maar woningcorporaties blijven in gebreke.
Hier tegenover staat dat zorgaanbieders beschikbare voorrangswoningen niet altijd volledig benutten. ‘Er is een lijst […] van wie, welke organisatie, hoeveel woningen krijgt per jaar. Er wordt elk jaar geklaagd door die organisaties dat ze te weinig woningen toebedeeld krijgen. Er blijkt afgelopen jaar door […], onder anderen [MO-BW zorgaanbieder] een aantal woningen teruggegeven [te] zijn. Die hebben ze dus niet gebruikt. Dat is heel apart’, zegt een gemeentelijke stakeholder.
Onderbenutting
In interviews geven professionals aan dat de achterliggende reden voor de mismatch is dat er bij gemeenten en corporaties een aparte cultuur heerst.
Wat ook niet helpt, is dat corporaties woningen ad hoc aanbieden
Toewijzing van een voorrangswoning wordt daarin eerder beschouwd als beloning dan als middel voor een cliënt om zijn leven verder op orde te brengen. Wat ook niet helpt, is dat corporaties woningen ad hoc kunnen aanbieden. Zorgorganisaties voelen zich daardoor vaak overvallen. Ze kunnen niet stante pede geschikte kandidaat-huurders aandragen.
Tekortschietende regie leidt ertoe dat in meerdere regiogemeenten jaarlijks meer woningen worden aangeboden voor de uitstroom van cliënten uit MO/BW-voorzieningen, dan dat er gebruikt worden. Een gemeentelijke stakeholder van een regiogemeente: ‘De convenantwoningen zitten bij mij in het dossier en ik zie daar een vrij stabiel karakter, en dat verbaast me eigenlijk wel. Wij hebben in [regiogemeente] xx convenantwoningen en ze worden gewoon niet allemaal gebruikt.’
Los van de door deze respondent genoemde oorzaak van onderbenutting – deze lijkt toch vooral naar de zorgorganisaties te wijzen – dreigt het gevaar dat de aandacht van politiek en beleid gaat verschuiven ten koste van BW- en MO-cliënten, of beter gezegd van alle mensen die op een sociale huurwoning zijn aangewezen.
Regelmatig worden plannen voor bouw sociale huurwoningen herzien ten faveure van ontwikkeling koop- en middenhuurwoningen
Ik volg de ontwikkelingen in de meeste regiogemeenten sinds 2018 en het valt me op dat gemeenteraadsleden geregeld minder inzet willen op sociale woningbouw. Vaak onder verwijzing naar het huns inziens te hoge percentage sociale huurvoorraad ter plaatse. Regelmatig worden plannen voor de bouw van sociale huurwoningen herzien ten faveure van de ontwikkeling van koop- en middenhuurwoningen.
Obstakels
De meeste MO/BW-voorzieningen staan in de grotere centrumgemeenten. Ook veruit de meeste aanvragen voor voorrangswoningen worden daar gedaan. Onderzoeksresultaten over de jaren heen wijzen uit dat de uitstroom naar regiogemeenten hoger zou moeten. Uit gesprekken met stakeholders blijkt echter dat lokale zorgpartijen en woningcorporaties daarover nog altijd geen afspraken hebben gemaakt.
Een gemeentelijke stakeholder, focusgroep Woonbeleid: ‘Ik hoorde dat ze in [regiogemeente] woningen over hadden vorig jaar. Die zijn dus niet gebruikt door zorginstellingen. Blijkbaar liggen er nog geen connecties tussen bijvoorbeeld een zorgpartij in [grotere centrumgemeente] en die corporatie in [regiogemeente] […] Volgens mij ligt het er vooral aan, dat het praktisch nog niet geregeld is. Dus daar moeten we aan werken. Dat heb je niet meteen allemaal in één keer voor elkaar.’
Ook een obstakel is dat kleinere corporaties moeite hebben om in specifieke vraag te voorzien
Uit de gesprekken met stakeholders komt ook naar voren dat de kosten voor de Wmo-ondersteuning als groot obstakel worden ervaren voor de uitstroom naar regiogemeenten, terwijl het hier gaat om een regionaal budget. Een niet-gemeentelijke stakeholder schetst de problematiek: ‘Als jij hier woont, dan krijg je (Wmo-)ondersteuning van ….. (naam centrumgemeente). Als je vervolgens naar..…. (naam regiogemeente] verhuist, dan heeft die er ineens een cliënt bij die ze moet betalen uit een pot die toch al niet zo groot is.’
Ook een obstakel is dat kleinere corporaties moeite hebben om in specifieke vraag te voorzien. Bijvoorbeeld wanneer zij voornamelijk eengezinswoningen bezitten, maar geacht worden studio’s voor jongeren met een zorgvraag aan te bieden.
Juiste aansluiting
Gelet op de hier genoemde obstakels en belemmeringen zou ik ervoor willen pleiten om de mogelijkheden tot samenwerking uit te breiden, ook voor kleinere corporaties in regiogemeenten. Ook daar geldt: hoe meer samenwerking, hoe meer kans op een brede en gecoördineerde zoektocht naar een juiste aansluiting van vraag en aanbod, en van passend of flexibel bouwen (makkelijker te splitsen).
Het verbeteren van de regionale samenwerking tussen zorgpartijen en woningcorporaties is essentieel om mensen een eerlijke kans te bieden om vlot in en uit beschermd wonen en maatschappelijke opvangvoorzieningen te stromen. Ook de voorzieningen en de samenleving zijn erbij gebaat als cliënten duurzaam uitstromen. De crux daarvoor is een woning in de gemeente of wijk waar een cliënt een netwerk heeft waarop hij kan terugvallen.
Nienke Boesveldt is onderzoeker Beschermd Wonen aan de Universiteit van Amsterdam en bij het naar haar vernoemde onderzoeksinstituut. Zij geeft ook onderwijs aan professionals over de thema’s Maatschappelijke Opvang en Beschermd Wonen en GGZ in het Sociaal Domein.
Foto: Monstera production via Pexels.com