Een alternatieve visie op de Eurocrisis

In het dominante neoliberale discours wordt de Eurocrisis consequent voorgesteld als een probleem van ‘begrotingsdiscipline’. Daarmee wordt de aandacht afgeleid van falende financiële markten en van het echte probleem achter de crisis: scheve export-versus importverhoudingen.

De mediterrane landen hebben zwakke nationale kennis- en innovatiesystemen en geen sterke politieke instituties. In het verleden konden zij alleen concurreren door de pesetas,  escudos, drachmes en lires eens in de zoveel tijd af te waarderen. Afwaardering van je munt maakt je export goedkoper en je import duurder. Dit brengt je handelsbalans weer richting evenwicht. Sinds hun toetreding tot de Eurozone kunnen deze landen niet meer afwaarderen. Hun importoverschotten nemen daardoor voortdurend toe, evenals, als spiegelbeeld,  de exportoverschotten van vooral Duitsland en Nederland. Overigens heeft de Eurozone als geheel een vrij evenwichtige handelsbalans met de rest van de wereld. Dit betekent dat de Duitse en Nederlandse exportoverschotten nagenoeg gelijk zijn aan de importoverschotten in het Zuiden.

Mediterrane landen hebben betaald met papieren toezeggingen
Vereffening van import- en exportoverschotten gebeurt door handel in vermogenstitels zoals aandelen, onroerend goed of schuldtitels. De mediterrane landen hebben het leeuwendeel van hun importoverschotten ‘betaald’ met uitgifte van schuldtitels – papieren toezeggingen om later te betalen. Deze schuldtitels staan nu als ‘bezittingen’ op de balansen van onze banken, verzekeraars en pensioenfondsen. Mochten ze op een dag niet meer opeisbaar blijken te zijn, dan hebben vooral de banken een groot probleem. Vandaar de we ‘de Grieken’ moeten helpen.

De Eurocrisis markeert het einde van een onhoudbaar economisch model: onze financiële instellingen hebben aan de Zuidelijke lidstaten voortdurend geld geleend, zodat zij onze exportoverschotten konden afnemen. Veel Duitsers en Nederlanders danken hun baan aan deze exportoverschotten. Helaas, het exportoverschot van een land is altijd het importoverschot van anderen. Als wij extra banen scheppen door een exportoverschot, dan gaan bij landen met importoverschotten banen verloren. Het is immoreel als de rijken stelen van de armen. Maar erger is de grote schuldenberg. Daarbij maakt het overigens niet zo veel uit wie de schulden maakte: de staat (in Griekenland en Italië), bouwindustrie en projectontwikkelaars (in Spanje of Ierland) of een rijke bovenlaag die luxe BMW’s of Porsche’s op de pof kocht (Portugal). Vast staat dat iemand in het land schulden moest maken.

De onzichtbare hand van de markt heeft gefaald
Schandalig is dat iedereen kon zien hoe de schuldenberg groeide, maar dat niemand zich eraan leek te storen. Het dominante marktfundamentalisme lijkt bij velen de ogen te hebben gesloten voor de mogelijkheid dat markten groots en (letterlijk) meeslepend kunnen falen. In een efficiënte markt zou bij een stijgende schuldenberg de rente moeten stijgen omdat geldschieters een hogere risicopremie in hun rentevoet verwerken. De stijgende rente zou dan vanzelf de schuldenopbouw remmen. Dit is aantoonbaar niet gebeurd: de ‘onzichtbare hand van de markt’ (Adam Smith) heeft gefaald! Liberale economen zwijgen hierover in alle talen. Men spreekt veel over landen met te veel schulden, maar bijna nooit over investeerders die lichtzinnig uitleenden en geen risicopremies eisten. Niet alleen hoog betaalde bankiers, maar ook Moody’s, Standard & Poor en Fitch zaten te slapen: tot in de week waarin de crisis losbarstte hadden de mediterrane landen nog keurige A-noteringen en lage rentes!

Zo kan men de Eurocrisis dus ook interpreteren: De mediterrane landen zijn slachtoffers van een agressieve exportstrategie van vooral Duitsland en Nederland – en van investeerders die in het wilde weg maar wat leenden. De natuurlijke oplossing zou zijn dat men de mediterrane landen in staat stelt om in plaats van importoverschotten in de toekomst exportoverschotten te realiseren. Met de opbrengsten van exportoverschotten zouden ze ook hun schulden kunnen afbetalen – wat in ieders belang is. Dit vraagt om macro-economische coördinatie op tenminste drie punten:

  • De vakbeweging zou haar looneisen Europees moet afstemmen: loonmatiging in landen met importoverschotten; hoge looneisen in landen met exportoverschotten. Dit verslechtert de exportpositie van de overschotlanden en schept bovendien koop­kracht, zodat de Zuidelijke lidstaten meer kans maken om hun exportproducten hier kwijt te kunnen. Mocht de Nederlandse vakbeweging toch weer voor loonmatiging kiezen (‘eigen werklozen eerst’), dan is dat contraproductief voor de oplossing van de crisis.
  • De regeringen zouden een sterker system van ‘backing-up losers’ moeten opzetten: financiële transfers waarmee bijvoorbeeld de (kennis-)infrastructuur in de zwakkere landen ver­betert. Er bestaat in de wereld geen muntunie waarin geen financiële transfers van rijk naar arm plaatsvinden.
  • Harde afspraken dat Duitsers en Nederlanders zich leren gedragen. Men zou (liefst automatische) boetes moeten heffen op hun excessieve exportoverschotten. De opbrengsten uit de boetes zou men kunnen gebruiken voor structuurversterkende investeringen in het Zuiden.

Acht u deze drie punten ‘politiek onhaalbaar’? Dat is niet verrassend. Maar dit betekent dan wel dat de euro in zijn huidige vorm niet levensvatbaar is! Het is niet voldoende dat de euro door een Europese Centrale Bank competent gemanaged wordt. Goede afspraken over begrotingsbeleid zijn mooi meegenomen, maar evenmin voldoende. Een gemeenschappelijke munt moet ook door de burgers worden gedragen. Er moet een Europees ‘wij-gevoel’ achter staan. Dat ‘wij-gevoel’ moet zo sterk zijn dat bovenstaande drie punten serieus bespreekbaar zijn.

Mocht dat niet zo zijn, dan zal vroeger of later blijken dat een Euro met 17 landen niet meer houdbaar is. De sociaaleconomische tegenstellingen en politieke spanningen zullen te groot worden. In dit geval zou men, om grotere ellende te voorkomen, de Eurozone kunnen splitsen in een Noordelijke en Zuidelijke zone, met daartussen een flexibele wisselkoers. Dit zou het Europroject nog gedeeltelijk kunnen redden. Terugkijkend moeten we in ieder geval vaststellen dat de waarschuwingen van 70 Nederlandse economen (waaronder on­dergetekende) in 1997 tegen invoering van de Euro niet van de lucht waren.[1]

Prof. Dr. Alfred Kleinknecht (TU Delft) is hoogleraar Economie van Innovatie aan de Technische Universiteit Delft.  Hij is de enige econoom die ruim voor het uitbreken van de Eurocrisis waarschuwde voor een schuldencrisis in het Zuiden (in NRC van 22-4-08).

 


 

[1] G. Reuten, K. Vendrik & R. Went (red.): De prijs van de Euro, Amsterdam: Van Gennep, 1998.

Dit artikel is 1876 keer bekeken.

Reacties op dit artikel (11)

  1. Ik denk dat de intrinsieke verschillen tussen de landen over het hoofd gezien worden. Een monetaire unie kan alleen slagen in een economisch homogeen gebied. [1] Griekenland zal door zijn ligging, zijn vele eilanden, zijn hoge transportkosten, zijn relatief weinig vruchtbare bodem, zijn schaarste aan zoet water en zijn warme klimaat nooit een productiviteit kunnen bereiken zoals die in Duitsland mogelijk is.
    En omdat niets de Griekse consument ervan weerhoudt goedkopere en betere produkten uit Duitsland te kopen, vloeien de euros van Zuid naar Noord en zijn de Grieken wel verplicht leningen af te sluiten om over euros te beschikken. Ik denk niet dat een hogere rente dit zou verhinderen. Hoe hoog de rente ook is, zonder geld kun je niet leven. En om loonmatiging voor te schrijven aan Grieken die al in de schulden zitten lijkt me ook geen werkbare manier om de schulden op te lossen. Ook valt het te betwijfelen, dat hogere lonen in Duitsland leiden tot meer aankopen in Griekenland.
    Een Noord-Euro en een Zuid-Euro lijkt me geen goed plan. Zoals het artikel al duidelijk maakt zijn de schuld-problematieken in de Zuidelijke landen verschillend. Ik denk dat het het beste is, wanneer de landen die in de schulden raken gewoon weer over een eigen munt kunnen beschikken, zodat elk zijn wisselkoers en rentevoet naar omstandigheden en noodzaak aan kan passen. En als ze handig zijn, voeren ze gelijk staatsgeld in, in plaats van het huidige privé-geldsysteem met zijn overheersing door banken en financiële markten. [2]

    [1] http://www.courtfool.info/nl_Uit_de_euro.htm
    [2] http://www.courtfool.info/nl_Van_staatsschulden_naar_staatsgulden.htm

  2. Hallo,
    Wat een interessante analyse. Het was me al lang duidelijk dat die analyses over landen als Griekenland en Portugal niet deugden. Vroeger waren het de lage lonen landen voor het rijke Noorden. Dat zit nu allemaal in Azie. Dit export overschot verhaal past daar ook bij.

  3. Ik ben geen econoom maar socioloog. En ken dus het werk van Max Weber . Ook zijn studie over de protestantse ethiek en de opkomst van het kapitalisme.
    Ik dacht dat onze politici deze studie ook kenden. Met name ook in de zuidelijke landen. En dat daar en in Brussel eerst eens een goede analyse gemaakt zou worden wat de euro voor het locale en Europese stelsel, met name ook wat betreft het sociale systeem, zou gaan betekenen. En een soort van bedrijfsplan zouden opzetten, lokaal en Europees, hoe de diverse verschillen op de euronoemer te krijgen. Indien mogelijk.
    Niet dus.
    Ik kom al jaren in Griekenland en woon er nu voor de tweede keer. Het was al vrij snel duidelijk dat de euro hier perverse gevolgen gaf. Het mooiste voorbeeld dat achteraf duidelijk is geworden dat veel Grieken het lastig vonden om de omschakeling te maken van 350 drachma = 1 euro. Makkelijker was 100 drachma = 1 euro. Veel prijzen gingen dus in een keer 3,5 maal over de kop. De toeristen gingen vervolgens naar Turkije.
    In Athene wist men (van) niets. En zolang niet duidelijk was dat het begrotingstekort boven de 4 procent kwam was er niets aan de hand. En nu zitten we met de gebakken peren.
    Voor mij kenmerkt het europroject zich door amateurisme. Lokaal en Europees. En dat is nog steeds zo. Geen wonder dat populisten er mee aan de haal gaan. Ze hebben nog gelijk ook.
    De huidige crisis is daarom vooral een crisis betreffende failliete bestuurlijke kwaliteiten van onze politici.
    En is daarna pas economisch.
    Ik ben benieuwd waar dit failliet op gaat uitlopen.
    Ik ben er niet gerust op.

  4. Zoals zoveel wetenschappers kiest de auteur hier 1 of 2 oorzaken voor alle problemen. Dat is misschien wat te simpel. Natuurlijk speelt de zwakke economie van de zuidelijke landen een rol, samen met onverantwoordelijk lenen aan de zuidelijke staten door banken. Daarnaast speelt een rol dat de ondernemers, werknemers en overheden gewend waren aan snelle inflatie, dus snelle loonstijging en snelle kostenstijging. De overheden in Griekenland, Italië, Spanje en Portugal zijn en waren zwak. Hadden geen greep op bijvoorbeeld fraude, omkoping, belastinginning, criminaliteit (Italië). Sterke socialistische en communistische partijen (Italië en Griekenland) en een fascistisch verleden (Spanje en Portugal) maakten dat ieder gewend was aan een sterke staatssector in de economie. Dat alles leidde tot trage modernisering, gebrekkige automatisering. Communistische en socialistische druk maakte mede dat overheden alle middelen besteedden aan het koest houden van de kiezers. Geen besparingen voor pensioenen, geen reserves voor tegenslagen, nauwelijks echte investeringen. Nederland leverde decennia lang aardgas tegen kostprijs om het communisme in Italië in te dammen. Economische hulp uit de EG hield landbouw en visserij achterlijk op kosten van de Noordeuropese staten en belastingbetalers. Ook zonder Euro waren de mediterrane landen in de problemen geraakt. Met Euro delen wij die problemen.

  5. Wegens de hebzucht en uitbuiting in vele vormen zou men uiteindelijk tot het besef moeten komen dat die formule is uitgewerkt. Hoe kun je een oplevende economie verwachten als je de mensen steeds verder afknijpt zodat die steeds minder geld in de economie kunnen steken? Ook die lage salarissen in de onderste regionen en de instandhouding daarvan is oneerlijke uitbuiting. Uiteindelijk zijn al die drogredenen zoals die “tijdelijk” wel meer dan 35 jaar durende “bezuinigingen” ook slopend voor mensen, economie en geloofwaardigheid. Het blijkt éénzijdige solidariteit te zijn, éénrichtingsverkeer: van het volk naar de Staat. Om over de oneerlijke sociale afkalving maar niet te spreken: elke verandering in ons sociale bestel zou juist alleen positief moeten zijn, niet negatief zoals nu. Aan alle kanten snijdt men zich in de vingers…betreft het u nu nog niet dan komt dat met dit doorgaande bezuinigings(wan)beleid gegarandeerd wel. Je laat toch ook geen meerderheid van moordenaars hun gang gaan om de andersdenkenden af te laten slachten? Zoals in W.O-2? Waarom dan een meerderheid van mensen, die waarde zien in afbraak van ons sociale bestel, wél de gang laten gaan? Ú schijnt daarvoor te kiezen…steeds weer op die grote partijen. Dan krijgt u steeds meer van dezelfde “oplossingen” op uw bord: weer meer bezuinigingen en afroming van sociale voorzieningen etc. En daar mag u steeds weer meer voor betalen…voor almaar minder !!! Hoe krom en tegenstrijdig kan een beleid zijn? In het land van de tegenstrijdige beleidsvoering zijn er meer verliezers dan winnaars. Die scheefgroei wordt steeds groter dus tel uit uw verlies en toekomstbeperkende maatregelen (nog meer bezuinigingen en nog minder kans om uw recht te verkrijgen) die nog op de loer liggen. In de politiek is het zo: na ons de zondvloed !!! Oneerlijkheid (en ledigheid) zijn des duivels oorkussen. Dat maakt alles kapot, zelfs gezond menselijk verstand…voor zover dat nog aanwezig is in de politiek.

  6. Door de hoogste winst te willen behalen om zo snel mogelijk enorm rijk te worden prijst men zich tevens zo uit de markten zodat anderen producten kopiëren en tegen lagere prijzen verkopen (legaal/illegaal), omdat die genoegen nemen met veel minder winst. Je zou namaak of kopieën dus kunnen ondervangen en de mensheid zo onnodige geldklopperij te besparen, zodat de economie weer wat kan opleven en er weer vooruitgang komt. Tevens moeten de laagste salarissen weer eens normale salarisverhogingen krijgen. Zodat er weer meer verschil tussen uitkering en laagste lonen komt. Verbetering van sociale voorzieningen, geen uitholling/ombuiging/afschafing daarvan. Helaas beperkt de hebzucht (en zucht naar macht en overdadige luxe) de eerlijke visie & eerlijk beleid en komt men in een steeds dikkere mist die luchtkastelen vol onzekere leningen tegen, die geflankeerd zijn door woekerwachtposten. Tevens bemoeit de politiek zich steeds meer met wereldpolitiek terwijl men het in eigen land niet voor elkaar krijgt een fatsoenlijk, eerlijkbeleid en menselijk te voeren. Wel blijft men met vingertjes wijzen en eindeloos vergaderen daarover.
    Overproduktie voor verzadigde markten zou verboden moeten worden, want weggooien is zonde en verspilling van grondstoffen. De schijn in stand houden koste-wat-het-kost is realistisch en onbetaalbaar, zoals die EU en die euro.

  7. CORRECTIE:
    Door de hoogste winst te willen behalen om zo snel mogelijk enorm rijk te worden prijst men zich tevens zo uit de markten zodat anderen producten kopiëren en tegen lagere prijzen verkopen (legaal/illegaal), omdat die genoegen nemen met veel minder winst. Je zou namaak of kopieën dus kunnen ondervangen en de mensheid zo onnodige geldklopperij te besparen, zodat de economie weer wat kan opleven en er weer vooruitgang komt. Tevens moeten de laagste salarissen weer eens normale salarisverhogingen krijgen. Zodat er weer meer verschil tussen uitkering en laagste lonen komt. Verbetering van sociale voorzieningen, geen uitholling/ombuiging/afschafing daarvan. Helaas
    beperkt de hebzucht (en zucht naar macht + overdadige luxe) de eerlijke visie & eerlijk beleid en komt men in een steeds dikkere mist die luchtkastelen vol onzekere leningen tegen, die geflankeerd zijn door woekerwachtposten. Tevens bemoeit de politiek zich steeds meer met wereldpolitiek terwijl men het in eigen land niet voor elkaar krijgt een fatsoenlijk, eerlijk en menselijk beleid te voeren. Wel blijft men met vingertjes wijzen en eindeloos vergaderen daarover.
    Overproduktie voor verzadigde markten zou verboden moeten worden, want weggooien is zonde en verspilling van grondstoffen. De schijn in stand houden koste-wat-het-kost is onrealistisch en onbetaalbaar, zoals die EU en die Euro.

  8. Een eenheidsmunt als de Euro kan geen grote verschillen in rijkdom tussen landen verdragen.Het export overschot van de rijke Noordelijke landen betekent een import overschot van de arme landen. Door de gemeenschappelijke munt van de Euro is b.v. Griekenland niet in staat te devalueren en een import overschot om te zetten in een export overschot (door devaluatie lagere koers). Voor de hand liggende manieren om weer een balans tussen de in- en exporterende landen te krijgen zijn de voorstellen van Prof. Kleinknecht.

    Kleinknecht stelt de retorische vraag of er de bereidheid bestaat dit politiek op te lossen aangezien de Europese Gemeenschap ook een politieke unie is. Iedereen kent inderdaad het antwoord: Neen dus!…De Europese Gemeenschap luidt op deze wijze het einde van de Euro in aangezien niet aan de politieke voorwaarden voldaan kan worden om de Euro tot een succes te maken….De huidige Euro crises is dus een politieke crises en heeft inderdaad weinig met ‘begrotingsdiscipline’ te maken.

  9. Interessant artikel, geeft de oppervlakkige werkelijkheid goed weer. Sommige reacties nopen tot een verdere verdieping. Opvallend is dat de cultuurverschillen tussen noord en zuid europa met elementen als sterke communistische beweging, nepotisme, corruptie en dergelijke als onderliggende oorzaak worden gezien. Ook vanuit de sociologie is dit een onhoudbare stelling. Het is het neoliberalisme dat binnen IMF en binnen de Europese economische afspraken (Amsterdam, Maastricht, Lissabon) zijn vastgelegd die maken dat landen de marktwerrking, ook van financiele markten geen strobreed in de weg mogen leggen. Noord Europa had een afzetmarkt nodig. Door de euro was de koopkracht in met name Griekenland beter gerarandeerd. Omdat Griekenland geen exporttraditie kent (grootste producent van Olijfolie en een grote producent van goede wijnen, wie heeft ze ooit in de supermarkt zien liggen) worden dit soort producten als overvloedig aanwezig redelijk laconiek gebruikt (zeg maar dat overschotten worden verkwist). De griekse jan modaal werkt zich een slag in het rond om een huishouden te bekostigen (velen hebben meerdere baantjes. Er is echter niet genoeg geld (geen export) . Noord Europese banken hebben met wurgcontracten leningen opgedrongen. De Griekse rederijen (grootsten van de wereld) vormen met toerisme de belangrijkste industrie en betalen geen belasting. De bevolking is gedegradeerd tot europees consumptievee. Dat is een van de verklaringen. Heeft niets met communistische partijen te maken. Onze sociale zekerheid is vele malen beter geregeld.

  10. De paradox is dat een euro alleen europabreed kan functioneren als er ook een europabreed monetair beleid is. Dat wil zeggen dat financien niet langer in Athene en Den Haag worden bepaald maar in Straatsburg. Als het in Limburg slecht gaat dan eist Noord Holland toch ook niet dat de ziekenhuizen in Limburg maar dicht moeten, dan gaat er geld vanuit Den Haag naar Limburg. Nederland kent geen eerste en tweederangsgebieden. Europa wel. Een enkele munt betekent in principe ook een enkele staat. De staat moet namelijk kunnen beslissen over zaken als devaluatie. Dat kan de Griekse overheid niet meer. Je kan geen land regeren als je de economie niet kan sturen. Nu profiteren alleen de speculanten. Niet de bevolking. Zelfs niet de ondernemers op niveau MKB. Steeds meer wordt duidelijk dat het hele euro project een amateuristisch avontuur is van een zootje dagdromende adolescenten. We kunnen niet terug, wel verder met corrigerende maatregelen.

  11. [quote]‘betaald’ met uitgifte van schuldtitels – papieren toezeggingen om later te betalen.[/quote]Dat is niet alleen het geval met de zuidelijke landen. Nederland en Duitsland hebben niet alleen I.O.U.’s, toekomstige generaties zullen belast worden voor babyboomers. Wij leven boven onze stand.

    Alle westerse landen zitten in de schulden, en de manier om er voor te betalen is geld lenen of belasten.

    [quote]Het is immoreel als de rijken stelen van de armen.[/quote]Stelen [i]is[/i] immoreel. Is het moreel als de armen stelen van de rijken?

    En hoezo zijn Porche’s ineens een bewijs dat er schuld is gemaakt? Geld maken, zonder schuld, kan namelijk ook. Het gaat bij mij niet op dat er mensen rijk worden ten kosten van anderen. Wat jammer om dergelijk stemmingmakerij te vernemen van een hoogleraar Economie.

    Het klopt dat bij een vrije markt, de rente zich verhoogt naarmate er meer geleend wordt. Maar het is niet de markt dat de rente van staatsleningen bepaalt. Het zijn centrale banken als de Federal Reserve en de Europese Centrale Bank welke de rentestand bepalen. Dat zijn geen marktspelers, maar staats monopoliën.

    [quote]De stijgende rente zou dan vanzelf de schuldenopbouw remmen. Dit is aantoonbaar niet gebeurd: de ‘onzichtbare hand van de markt’ (Adam Smith) heeft gefaald![/quote]Dat is onjuist en u zit aan het verkeerde eind. Centrale banken zijn geen markt entiteiten maar monopoliën van de staat. En het zijn staten die al te graag schulden maken. De staat is geen markt.

    [quote]Een gemeenschappelijke munt moet ook door de burgers worden gedragen. Er moet een Europees ‘wij-gevoel’ achter staan. Dat ‘wij-gevoel’ moet zo sterk zijn dat bovenstaande drie punten serieus bespreekbaar zijn.[/quote]Een munt heeft meer nodig dan een non-concept als een “wij” gevoel. Één van de belangrijkste kenmerken van een munt is dat het waardevast is.

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.