Ongeveer 33 miljoen patiënten in Europa hebben te maken met ondervoeding. Kosten: 170 miljard euro per jaar. Ondanks vele acties van verschillende partijen, zoals de Stuurgroep Ondervoeding, is deze – ziektegerelateerde - ondervoeding helaas nog steeds een veelvoorkomend, ondergewaardeerd gezondheidsprobleem. In Nederland heeft gemiddeld één op de vijf patiënten ziektegerelateerde ondervoeding en één op de vier patiënten heeft een risico hierop. De meest voorkomende oorzaak van deze vorm van ondervoeding in de Westerse landen is ziekte. Iedereen die ziek is of een grote chirurgische ingreep moet ondergaan heeft een verhoogde kans op het ontstaan van ondervoeding. Ziekte en grote operaties zijn voor het lichaam stresssituaties waarop het lichaam reageert met specifieke (re)acties die ertoe leiden dat het lichaam extra voedingsstoffen (vooral eiwitten, vitamines, mineralen en spoorelementen) nodig heeft om onder andere het immuunsysteem en herstel te kunnen versterken. Krijgt het dit niet, dan gaat het lichaam hiernaar zelf op zoek en heeft onder andere afbraak van de eigen spieren tot gevolg; niet alleen van de armen en benen, maar ook elders, bijvoorbeeld van de ademhalingsspieren. Dit kan vervolgens weer leiden tot extra complicaties en dus extra zorgkosten.
Ondervoede patiënten kosten gezondheidszorg jaarlijks twee miljard extra
In mijn proefschrift staan deze zorgkosten centraal: de kosten van ziektegerelateerde ondervoeding voor de Nederlandse gezondheidszorg en de economische waarde van een optimale aanpak ervan. Tevens zijn de kwaliteit en resultaten van economische evaluaties betreffende de inzet van speciale drink- en sondevoeding voor patiënten(zogenaamde enterale* medische voeding) in de aanpak van deze ondervoeding op internationaal niveau in kaart gebracht.
Zoals beschreven in de ‘Richtlijn screening en behandeling van ondervoeding’ van de Stuurgroep Ondervoeding, hebben studies aangetoond dat de klinische gevolgen van ziektegerelateerde ondervoeding aanzienlijk zijn: meer kans op ernstige complicaties, (her)opname in het ziekenhuis, vallen, langere opnameduur et cetera. Deze gevolgen brengen een verhoogd gebruik van zorg met zich mee dat zeer waarschijnlijk zal resulteren in hogere kosten. Gezondheidseconomische analyses laten inderdaad zien dat deze ondervoeding jaarlijks bijna twee miljard euro aan extra kosten voor de Nederlandse gezondheidszorg met zich meebrengt. [1] Deze kosten zijn zelfs hoger dan de kosten die overgewicht en obesitas met zich meebrengen (1,6 miljard euro op jaarbasis).
Fors besparen met speciale medische voeding
Een optimale behandeling van ziektegerelateerde ondervoeding, inclusief de inzet van enterale medische voeding, heeft in de loop der jaren bewezen dat het zowel klinische als functionele voordelen kan hebben. Ook in economisch opzicht levert deze aanpak in Nederland profijt op. Zo blijkt 252 euro per patiënt en 40,4 miljoen euro op jaarbasis te kunnen worden bespaard als buikchirurgische patiënten zowel vóór als direct na de operatie enterale medische voeding krijgen als onderdeel van de totale behandeling.[2] Als alle patiënten van 65 jaar en ouder met ziektegerelateerde ondervoeding in verzorgingshuizen en thuiszorg enterale medische voeding zouden krijgen in de totale aanpak, dan zou dit de gezondheidszorg dertien miljoen euro kunnen opleveren. [3] Verschillende systematische reviews van internationale economische evaluaties concluderen dat de inzet van speciale (enterale) medische voeding als onderdeel van een optimale behandeling van ziektegerelateerde ondervoeding een kosteneffectieve of in de meeste gevallen zelfs een kostenbesparende interventie is. [4] Het recent gepubliceerde rapport ‘Ondervoeding onderschat’ van SEO economisch onderzoek meldt dat de maatschappij 1,90 tot 4,20 euro terugkrijgt voor iedere euro die wordt gespendeerd aan de optimale behandeling van een ondervoede patiënt inclusief de inzet van enterale medische voeding.
Investeren in voedingseducatie kan grote (gezondheids-)winst opleveren
Gezondheidseconomisch onderzoek richt zich traditioneel op het gebruik van medicijnen. Voeding wordt daarin helaas nog niet meegenomen, terwijl met optimale voeding voor patiënten enorme winst te behalen is. Daarom is een nieuwe richting binnen de gezondheidseconomie opgezet: voedingseconomie. Hiervoor werd onlangs binnen de International Society of Pharmacoeconomics and Outcomes Research (ISPOR) een Special Interest Group (SIG) opgericht die tot taak heeft een systematische aanpak te ontwikkelen voor het vaststellen van de klinische, economische en kwaliteit van leven uitkomsten van medische voeding voor zowel onderzoekers als voor beslissers binnen de gezondheidszorg.[5]
Ziektegerelateerde ondervoeding is een echte sluipmoordenaar die de gezondheidszorg ook nog eens veel geld kost. Deze vorm van ondervoeding is meestal niet te zien aan de buitenkant zoals wel het geval is bij bijvoorbeeld het andere grote gezondheidsprobleem: overgewicht. Iemand kan echter aan de gevolgen van beide vormen van slechte voedingstoestand overlijden. Bij ondervoeding kan dit zelfs heel snel gaan. Zorgprofessionals zouden daarom meer aandacht moeten besteden aan dit probleem. Deze ondervoeding kan vrij eenvoudig en binnen enkele minuten vastgesteld worden om vervolgens tijdig actie te kunnen nemen. Helaas gebeurt dit in de praktijk nog te weinig, ondanks het gegeven dat screenen en behandelen van ondervoeding opgenomen zijn in de verplichte prestatie indicatoren binnen de Nederlandse gezondheidszorg. Door bijvoorbeeld meer te investeren in educatie over voeding en voedingsgerelateerde problematiek binnen de gezondheidszorg - zoals het opnemen van basiskennis over de rol van voeding in het menselijk lichaam in het curriculum van de medische opleidingen - zou de kwaliteit van zorg kunnen verbeteren en zou er tevens veel geld bespaard kunnen worden.
Karen Freijer werkt als health economics manager bij Nutricia Advanced Medical Nutrition. Zij promoveerde onlangs aan de Universiteit van Maastricht op het onderwerp ‘Nutrition Economics-Disease related malnutrition and the economic health care value of medical nutrition’, Maastricht, 2014.
* via maag-darm kanaal
Noten:
1. Freijer K, Tan SS, Koopmanschap MA et al. (2013). The economic costs of disease related malnutrition Clin Nutr; 32: 136-141; http://digitalarchive.maastrichtuniversity.nl/fedora/get/guid:5a5c4ad5-9836-41b3-b86e-40067eb44e73/ASSET1 (blz 21-35); Kok L, Scholte R (2014). Ondervoeding onderschat. Rapport 2014-11. SEO economisch onderzoek, http://www.seo.nl/pagina/article/ondervoeding-onderschat
2. Freijer K, Nuijten MJC. (2010). Analysis of the health economic impact of medical nutrition in The Netherlands. EJCN; 64: 1229-1234
3. Freijer K, Nuijten MJ, Schols JM. (2012). The budget impact of oral nutritional supplements for disease related malnutrition in elderly in the community setting. Front. Pharmacol. 3; 78: 1-8
4. Freijer K, Bours MJL, Nuijten MJC et al. (2014). The economic value of enteral medical nutrition in the management of Disease Related Malnutrition: a systematic review. JAMDA;15:17-29. Zie ook: Milte RK, Ratcliffe J, Miller MD et al. (2013). Economic evaluation for protein and energy supplementation in adults: opportunities to strengthen the evidence. Eur J Clin Nutr; 67:1243-50; Walzer S, Droeschel D, Nuijten M et al. (2014). Health economics evidence for medical nutrition: are these interventions value for money in integrated care? ClinicoEconomics and Outcomes Research; 6: 241–252.
5. Zie ook: http://www.ispor.org/sigs/MedicalNutrition.aspx