Zing, vecht, huil, bid, lach, werk en bewonder. Zo gaat het oude liedje. Huidige beleidsmakers zouden daar nu denk ik graag ‘zorg’ als eerste, tweede, laatste en zoveelste woord aan toevoegen. Steeds meer activiteiten en werkzaamheden van burgers en professionals noemen we zorg. Van zielzorg tot zelfzorg, van respijtzorg tot mondzorg tot passende zorg. En alles verbinden we met gezondheid. Zingen, lachen, natuur, sporten (‘bewegen’), spiritualiteit, sociale contacten. Cultuur staat voor de gezonde apotheek, en welzijn kun je op recept krijgen. Nu weten we hoe het nieuwe liedje gaat: zorg, zorg, zorg, zorg, zorg en word en blijf gezond.
Spotgoedkoop
Tot voor kort werden maatschappelijke activiteiten in termen van zorg geframed om empathie en warmte uit te drukken. Oom agent schrijft niet alleen bekeuringen uit, maar investeert juist ook in contacten met wijkbewoners (politiezorg). De leraar kijkt naar de hele persoon, niet alleen naar rapportcijfers (onderwijszorg), de corporatie is niet alleen gespitst op de huurpenningen, maar ook op de huurder als mens (woonzorg).
Tegenwoordig worden maatschappelijke activiteiten geframed in termen van (gezondheids)zorg omdat daar de financiële vleespotten te vinden zijn. In het sociaal domein tref je de karige kruimels en de bezuinigingen. Het is dan ook meer dan begrijpelijk dat Herman de Mönnink onlangs een pleidooi hield om sociaal werk als gezondheidsberoep te positioneren. If you can't beat them, join them. Hij zei het scherp: artsen werken aan lichamelijke gezondheid, psychologen aan mentale gezondheid, sociaal werkers aan sociale gezondheid. Sociaal werkers geven inhoud aan dit perspectief binnen de sociale basis.
Vermeerder de capaciteit van sociaal werkers in de frontlinie
Het is een spotgoedkoop veld. De financiering ervan is een habbekrats vergeleken met die van de geïndiceerde zorg. In het WRR-rapport Kiezen voor houdbare zorg (2021) staat ergens een figuur met de budgetten die in de zorg omgaan. De figuur wordt gedomineerd door grote gekleurde vlakken waarin de imponerende budgetten staan die omgaan in de langdurige zorg, de medisch-specialistische zorg, de geestelijke gezondheidszorg en de genees- en hulpmiddelenbranche. Als je goed kijkt, ziet je ergens een piepklein groen rechthoekje onder de noemer ‘maatschappelijke opvang en sociaal werk’.
Nu de kosten van de zorg maar blijven toenemen, wordt er van dit budgettair kleine veld ontzettend veel verwacht. Vanuit dit veldje moet de victorie van het terugdringen van zorgkosten starten, want groot zijn het oplossend vermogen en de preventieve kracht die eraan worden toegedicht. Hartverwarmend is dan ook de beleidsjubel die de sociale basis van alle kanten over zich heen gestort krijgt.
Magische krachten
Welke magische krachten bezitten sociaal werkers en andere professionals die in de sociale basis werkzaam zijn dan? Simpel gezegd: ze luisteren, ze voeren gesprekken, nemen serieus, ze helpen met praktische zaken, ze tonen begrip, geven raad, ze organiseren activiteiten, ze brengen mensen met elkaar in contact en ze lachen – is mijn waarneming – ook heel wat af. Ze doen aan buurtwerk, jongerenwerk, sportwerk, ouderenwerk, speeltuinwerk, opbouwwerk ‒ noem maar op.
Laten we het woord ‘zorg’ voor al deze activiteiten waar dat kan vermijden. Burgers en professionals willen niet voortdurend zorgen en verzorgd worden. Verschuif budgetten naar de sociale basis. Laat dat piepkleine groene rechthoekje twee of drie keer zo groot worden om te beginnen. Vermeerder de capaciteit van sociaal werkers in de frontlinie, leid ze goed op, zorg voor adequate accommodaties, laat ze niet voor elke voorziening die ze willen realiseren een impactanalyse maken of het een bijdrage levert aan het terugbrengen van zorgkosten.
Er ligt een schat aan bewijsvoering dat het sociale perspectief zorgkosten kan drukken. Neem dit perspectief serieus. Laat het niet bij mooie woorden. Burgers willen naar buiten, ontmoeten, plezier maken, huilen, lachen, zingen, vechten, bidden, bewonderen, werken. Help ze daarbij.
Radboud Engbersen is programmaleider sociale basis bij Movisie