De Tweede Kamer heeft tijdens de begrotingsbehandeling OCW kenbaar gemaakt het maatwerkdiploma vanaf volgend schooljaar wettelijk mogelijk te willen maken. De VO-raad, die het voorstel voor het maatwerkdiploma begin 2015 lanceerde, heeft de afgelopen periode in overleg met alle relevante partijen gewerkt aan een uitwerking van dit maatwerkdiploma. De VO-raad ziet louter voordelen. In november 2015 adviseerde de Onderwijsraad om dit niet overhaast in te voeren, en het plan leek van de baan.
Maar 17 februari 2016 kwam staatssecretaris Sander Dekker plotseling met een nieuw plan: alle leerlingen het recht geven om eén of meer vakken op een hoger niveau te doen.
Kiezen heeft veel voordelen
Kunnen kiezen heeft veel voordelen, het vergroot het gevoel van autonomie, en verhoogt daarmee de motivatie. Het kiezen van een vakkenpakket en een vervolgopleiding is dan ook een belangrijk proces, waarbij gespecialiseerde professionals worden ingezet om de leerlingen te begeleiden. Elke leerling in het voortgezet onderwijs neemt verplicht deel aan een Loopbaan-Orientatie-Begeleidings traject.
Keuzestress en keuzeverlamming
Keuze is niet alleen positief. Er kleven ook flinke nadelen aan het groter maken van keuzes. Te veel keuze kan er voor zorgen dat je helemaal niet meer kunt kiezen, dat heet keuzeverlamming.
Een tweede consequentie is dat iemand minder tevreden wordt over de eigen keuze. Want als ik eenmaal A gekozen heb, ben ik B misgelopen (en de rest van het alfabet). Je kunt je geld maar eén keer uitgeven. Ik heb een groene jas gekocht, maar nu had ik hem eigenlijk toch liever in blauw gehad of in het rood.
YOLO, je kunt je tienerjaren maar één keer meemaken. Als je bijvoorbeeld havo doet kun je je vanaf nu rot gaan voelen over dat je niet eén of meer vakken op vwo-niveau doet. Terwijl niemand je nog kan vertellen hoe zwaar het wordt, of welke consequenties dat voor een vervolgopleiding werkelijk zal hebben. Je doet niet simpelweg één vak op een ander niveau, je kunt namelijk niet de gebruikelijke lessen voor dat niveau volgen. Als je bijvoorbeeld havo doet, en je wilt biologie op vwo niveau doen, dan kun je niet zomaar aanschuiven bij de vwo biologielessen. De vwo-biologielessen zijn verdeeld over drie leerjaren, klas 4, 5 en 6. Als je je havo gewoon na 5 jaar af wilt ronden, zul je die vwo lessen in 2 jaar gepropt moeten zien te krijgen, oftewel, je zult heel veel zelf, zonder les moeten doen.
Een paard voor een vwo-advies
En vlak ook sommige ouders niet uit. ‘Als ik een vwo-advies krijg, krijg ik een paard.’ Dit soort uitspraken horen steeds meer groep-acht-leerkrachten. Keuzestress in het onderwijs is nu voornamelijk beperkt tot rondom het advies van de basisschool, de Cito-toets en welke school het dan moet worden. Keuzeverlamming is niet aan de orde, een kind is leerplichtig, en er wordt hoe dan ook gekozen of geplaatst.
Voortijdig schoolverlaters
Het aantal voortijdig schoolverlaters is in Nederland de laatste jaren gedaald. Het percentage NEET’s (Not in Employment, Education or Training) tussen de 15 en 24 jaar is in Europa toegenomen van 11 procent in 2008 naar 13 procent in 2011. Nederland doet het goed met minder dan 7 procent.
Als het maatwerkdiploma er komt, zal in klas 3 van het vmbo en 4 van de havo en vwo opnieuw een keuzestress-periode optreden. Dan zijn leerlingen op een leeftijd dat ze liefst alles zelf beslissen, maar dat vaak nog niet goed kunnen.
Laten we onze tieners, die buiten school om al genoeg keuzestress meemaken, binnen het onderwijs beschermen, en de diploma-verdeling zoals die nu is gewoon bewaren. Wel zou het weer makkelijk moeten worden om na het vmbo nog een havo-diploma te halen, of na de havo een vwo-diploma, het zogenaamde stapelen.
Jacqueline Boerefijn is biologiedocent en Master of Applied Positive Psychology. Samen me Ad Bergsma schreef ze “Opvoeden tot geluk, help je tiener puberen”, en “Gelukkig voor de klas, ga voor meer werkplezier en betere leerresultaten”. Voor meer informatie: www.positiefonderwijs.nl
Meer over “The paradox of choice”: Barry Schwarz; over “The ideology of choice”: Renata Salecl.
Afbeeldingsbron: Sea Turtle (Flickr Creative Commons)