‘Diversiteit kan een kracht zijn bij een groepsgesprek. Door te luisteren naar de verhalen van anderen leer je bijvoorbeeld dat je meer op elkaar lijkt dan je vooraf dacht. (Marokkaans Nederlandse eerstejaarsstudent Business Studies, hogeschool Inholland).’
Hogescholen vormen steeds meer een afspiegeling van de samenleving. Ook hier is de populatie steeds diverser van samenstelling. Uit ons onderzoek blijkt dat de instellingen de kracht van deze diversiteit nog weinig benutten (zie ook hier), de ervaringen van studenten - bijvoorbeeld met racisme en discriminatie - worden vaak niet optimaal gebruikt in de lessen.
Essentieel zijn safe spaces
Hbo-instellingen leveren als het goed is professionals af die verschillen weten te waarderen en er hun voordeel mee doen. Om dat voor elkaar te krijgen, is het zaak dat docenten zich handelingsbekwaam voelen in een gemêleerd samengestelde klas en dat studenten het curriculum als inspirerend en herkenbaar ervaren. Ook helpt het als het docententeam een afspiegeling vormt van de studentenpopulatie. Dat alles is nog te weinig het geval.
Uit onderzoek blijkt dat kleinschaligheid in het hoger onderwijs belangrijk is om gelijke kansen op studiesucces tot stand te brengen en ruimte te maken voor persoonlijk contact tussen docenten en studenten, en studenten onderling. Ook essentieel is dat contactmomenten ‘safe spaces’ zijn waarin studenten onbevooroordeeld naar elkaar luisteren en de ruimte nemen om hun rol als mede-eigenaar van het leerproces en coproducent van kennis te vervullen.
Online studeren – afgedwongen door de coronacrisis - pakt voor een aantal groepen studenten niet goed uit: ze raken niet alleen uit beeld, maar vinden het bovendien moeilijk om vrijwel alleen en online te studeren. Ideeën voor het nieuwe studiejaar, om studenten in kleine groepen les te geven, zou deze problemen kunnen oplossen. In die zin is de coronacrisis een ‘blessing in disguise’.
Studenten moeten open houding ontwikkelen
Ervaringsgericht leren heeft een grote meerwaarde. Denk aan levensverhalen delen tijdens mentorlessen of daarbuiten, samen naar een theatervoorstelling gaan. Ook stages en projecten met het werkveld bieden studenten gelegenheid voor betekenisvolle ontmoetingen en het opdoen van kennis over diverse doelgroepen. Ze kunnen dan bijvoorbeeld uit eerste hand vernemen wat racisme en discriminatie met mensen doet en wat er nodig is om deze ook in Nederland nog immer voortdurende praktijken een halt toe te roepen.
Studenten moeten leren om met iedereen contact te maken en een open houding te ontwikkelen. Verbindingen te maken met mensen die, ondanks hun verschillen, toch eenzelfde levensverhaal delen. Dat gaat tijdens de coronacrisis wat moeizamer, maar docenten kunnen dat al wel voorbereiden.
Samen werken aan beter begrip
Ook coöperatief leren - een werkvorm waarin studenten samen een opdracht maken - en het delen van de eigen verhalen om verbindingen te maken (self disclosure) kan studenten helpen om diversiteit beter te begrijpen en benutten.
Studenten en docenten weten vaak wel dat diversiteit over meer gaat dan etnisch-culturele identiteit, en toch komen ze daar telkens weer bij terug, vooral in felle discussies over maatschappelijke thema’s tijdens lessen of ‘moeilijke’ gesprekken, onder anderen over racisme en discriminatie, tijdens mentoruren.
Een ander probleem is dat studenten weliswaar zeggen meer activiteiten rond diversiteit te willen, maar als die dan worden georganiseerd, komen ze vervolgens vaak niet opdagen. Dat heeft soms maar niet altijd met gebrekkige motivatie te maken. Veel studenten werken naast hun studie of bieden mantelzorg.
Docenten en studenten, maar ook professionals in het werkveld geven herhaaldelijk aan dat ze voorstander zijn van leren in en van de praktijk. De grote worsteling is echter hoe een hbo-instelling dat organiseert. Het curriculum kan niet zomaar worden veranderd, veel is voor langere periodes vastgelegd in onderwijs- en examenreglementen.
Tips voor verbetering
Uit ons onderzoek komen zes algemene aanbevelingen naar voren die ervoor kunnen zorgen dat diversiteit binnen de onderwijscontext beter wordt benut. In een handreiking hebben we die heel concreet met werkvormen en voorbeelden uitgewerkt.
-
- Werk met een brede definitie van diversiteit, die verder gaat dan alleen sociaal-culturele of etnische aspecten, maar ook betrekking heeft op alle andere kenmerken waarop mensen kunnen verschillen. Ontwikkel een visie over het omgaan met die diversiteit en bied gelegenheid voor discussie over racisme en discriminatie
-
- Werk met een gedifferentieerde strategie waarbij de verschillende niveaus - samenleving, opleiding en individuele docent en student - met elkaar worden verweven. Het is essentieel dat deze strategie wordt ondersteund door het management.
-
- Zorg dat de organisatie rond diversiteit op de opleiding goed is ingericht en docenten adequaat worden gefaciliteerd, bijvoorbeeld door op diversiteit gerichte scholing en er ruimte in teamoverleg om over de uitdagingen van een diverse context met elkaar te kunnen praten. Ga het gesprek over racisme en discriminatie daarbij niet uit de weg.
-
- Betrek studenten bij het organiseren van activiteiten rond diversiteit, dat vinden ze meestal leuk en daar leren ze van.
-
- Zorg voor een leeromgeving waarin ruimte is om te leren omgaan met diversiteit, waar ruimte is voor het delen van verhalen, waar ‘anders zijn’ niet als raar wordt gezien maar als iets dat mag. Waar het curriculum aansprekend is voor alle studenten, waar docenten zich competent voelen, en waar het docententeam ruimte biedt voor twijfel en vragen.
-
- Benut het werkveld als partner bij het leren omgaan met diversiteit, bijvoorbeeld via gastcolleges, werkbezoeken en gezamenlijke projecten. Dat gebeurt nog te weinig.
Het spreekt voor zich, of althans het zou vanzelfsprekend moeten zijn dat de onderwijsinstellingen een scherp oog hebben voor uitsluiting op grond van welke onderscheid dan ook. De strijd tegen racisme en discriminatie moet met andere woorden als belangrijk leerdoel in het curriculum zijn opgenomen. Ten minste als hogescholen hun streven naar diversiteit echt serieus nemen.
Guido Walraven is lector Dynamiek van de Stad, Machteld de Jong is lector Diversiteitvraagstukken, Femke Kaulingfreks is lector Jeugd en Samenleving, Joke Hermes is lector Media, Cultuur en Burgerschap, Jeroen Onstenk was lector Integraal Pedagogisch Handelen; Judith Logger, Mai Groenevelt, Frake Schermer en Ympkje Albeda zijn docent-onderzoeker bij een van de genoemde lectoraten van hogeschool InHolland.
Literatuur:
Onderzoeksrapport 'Leren Omgaan met Verschillen. Bijdragen van het hbo aan een veerkrachtige superdiverse samenleving'
InHolland Factsheet 'De Kracht van Diversiteit Benutten'
Albeda, Y, & Logger, J. (2020). 'Handreiking krachtig omgaan met diversiteit in het hoger onderwijs . Rotterdam: hogeschool Inholland
Foto: Floris Droes (Flickr Creative Commons)