Het uitbreken van de coronacrisis, en de dreiging van het Covid-19 virus, is voor velen van ons alarmerend nieuws. Voor onszelf (Worden we ziek? Wat moeten we doen?), voor anderen om wie we geven (Worden onze ouders ziek? Kunnen we onze grootouders nu echt niet meer bezoeken in het verpleeghuis?) en voor kwetsbaren in onze samenleving en de wereld (Wat zeggen Trump of Bolsonaro nu weer? Wat als het virus de Afrikaanse sloppenwijken bereikt?). We moeten op een of andere manier om kunnen gaan met de angst en onzekerheid die dit alles bij ons kan oproepen.
We kunnen het leven beter aan met rechtvaardige autoriteiten
In alarmerende en onzekere tijden willen we er op kunnen vertrouwen dat we te maken hebben met eerlijke en rechtvaardige autoriteiten die professioneel en competent zijn. Dus je moet ervan uit kunnen gaan dat bijvoorbeeld het RIVM, de minister-president en de politieagent eerlijk en rechtvaardig zijn en naar eer en geweten handelen. Wanneer dat het geval is, kan je de onzekerheden in het leven beter aan. Je ligt er niet meer wakker van en je stopt met piekeren erover.
Nu is het vaststellen van wat je eerlijk en rechtvaardig vindt niet altijd eenvoudig. Niet alle mensen deugen. En we deugen lang niet altijd, en lang niet altijd meteen. Want, en dit is belangrijk, we hebben ook vaak last van hedonistische of egocentrische impulsen (Van den Bos, 2019). We zijn dus soms net zoals wat Churchill over Amerikanen zei tijdens de Tweede Wereldoorlog: je kan ervan op aan dat we het juiste en goede doen, nadat we eerst veel andere dingen hebben uitgeprobeerd.
De meeste mensen geven oprecht om rechtvaardigheid
Maar, en dit is belangrijk, rechtvaardigheid is geen dun laagje vernis. Het is niet zo dat de mens een wolf is voor zijn medemens, en dat het ons eigenlijk vooral om ons eigenbelang gaat en dat het goede doen ons niet kan schelen. Dat is voor velen van ons niet waar. Voor sommigen wel, maar dat betreft een minderheid.
De meeste mensen geven oprecht om rechtvaardigheid en willen oprecht met anderen samenwerken. Het wordt ons al als kind door onze ouders geleerd om ons aan belangrijke regels te houden en om goed samen te spelen met andere kinderen.
Dus soms komen we in de verleiding om de werkelijkheid in ons eigen voordeel af te ronden, maar gewoonlijk is rechtvaardigheid voor veel mensen in veel omstandigheden een dikke laag pantserbeits. Mensen hebben dus als het ware de behoefte aan een pantser van rechtvaardigeid om zichzelf beschermd te weten tegen onzekerheden.
Juist nu demonstreren we tegen discriminatie en onrechtvaardigheid
Zeker in de huidige situatie waarin solidariteit van ons allen wordt gevraagd, en ook door de meesten van ons wordt opgebracht, zijn rechtvaardige autoriteiten heel belangrijk. En dan valt het dus juist extra tegen als bijvoorbeeld sommige politieagenten helemaal niet te vertrouwen blijken te zijn, maar juist onrechtvaardig handelen en discriminatoir gedrag vertonen. Vandaar dat mensen juist in deze coronatijden onrechtvaardigheid en discriminatie niet pikken en hier tegen demonstreren.
Dus, we doen lang niet altijd het goede en het rechtvaardige, maar vaak doen veel van ons dat ook wel. We motiveren ons daartoe en wenden onze indrukwekkende denkkracht daartoe aan. Het goede doen is voor velen van ons dus een belangrijk motief. Rechtvaardige autoriteiten zijn hierbij erg belangrijk. Rechtvaardigheid beschermt ons als pantserbeits tegen de onzekerheden en alarmerende omstandigheden die we tegenkomen tijdens en na de coronacrisis.
Kees van den Bos is hoogleraar sociale psychologie en hoogleraar empirische rechtswetenschap aan de Universiteit Utrecht. Meer informatie over zijn onderzoek vind je hier.
Foto copyright: Robert Lagendijk