INTERVIEW De Socioloog des Vaderlands over Trump

Verward kijkt Nederland naar Trumps overwinning. Sociale Vraagstukken vraagt de ‘Socioloog des Vaderlands’ - het duo Tim Reeskens en Peter Achterberg – naar een duiding. ‘Ook in Nederland is het politieke klimaat er klaar voor.’

En, hoe hebben jullie de overwinning van Donald Trump beleefd? (Waar waren jullie toen trouwens?)

De Nederlandse helft van de Socioloog des Vaderlands – Peter Achterberg – lag lekker te slapen: '‘s Avonds laat checkte ik nog even de stand van zaken, en sliep vredig in. Dat deed ik overigens ook bij het afgelopen Brexit-referendum. En net als toen, was ik bij het ontwaken verrast. En ik denk dat dit komt door twee zaken. Ten eerste, de peilingen wezen op voorhand Clinton aan als degene die aan het langste eind zou trekken. Maar goed, we moeten natuurlijk toegeven dat het verdomde moeilijk is om echt een goede inschatting te maken van een verkiezingsuitslag – kiezerspublieken worden soms moeilijk bereikt, en mensen hoeven natuurlijk niet aan opiniepeilers toe te geven wie ze zullen kiezen. Een heimelijk genoegen om op Trump te stemmen is natuurlijk ook gewoon mogelijk in een democratie. De tweede reden om een beetje verrast te zijn: Mijn weigerachtigheid om te geloven dat iemand die doodleuk zegt dat ie vrouwen in de kut grijpt daarmee  weg kan komen, en gekozen kan worden als machtigste mens ter wereld. Dit werd afgedaan als opschepperij, maar toch – in het sterk religieuze Amerika, en al helemaal in het Midwesten, verwacht je niet dat mensen dit doodleuk accepteren. De kiezers hebben dit kennelijk voor lief genomen vanwege andere, voor hen op dit moment meer prangende zaken…’

De Vlaamse helft van de Socioloog des Vaderlands – Tim Reeskens – werd om 2 uur wakker en besloot zich voor de buis te nestelen om op CNN de verslaggeving van de verkiezingen te volgen. Geinig, Wolf Blitzer die als het ware op speed waanzinnig tekeer ging om zicht te krijgen op de binnenstromende resultaten. Hij werd daarmee aangevuld met erg goede infographics over de counties waarbij de stemmen ontbraken (en welke invloed dit zou kunnen hebben op de uitslag): ‘Net zoals Peter ging ik ervan uit dat Hillary Clinton wel bakzeil zou halen. Toen bij 70 percent van de stemmen geteld in North Carolina en Florida bleek dat Clinton ook voor lag, twijfelde ik ook om terug te gaan slapen. Maar rond 3 uur bleken die verhoudingen te keren, en hoe meer stemmen geteld waren, hoe duidelijker het was dat het president Trump zou worden. Dat bleek ook door de barometer van de New York Times die de kans inschatte dat Trump president zou worden rond 3 uur zo’n 53 percent aangaf, maar rond 5 uur tegen de 90 procent aantikte.’

In zijn overwinningsspeech beloofde Trump dat de ‘forgotten men no longer will be forgotten’. Over wie heeft hij het dan?

‘Veel mensen hebben het idee dat de institutionele elites volledig los zijn geslagen, en niet langer het volk dienen, maar juist functioneren ter meerdere ere en glorie van henzelf. Politici zijn in hun ogen zakkenvullers die niet luisteren wat de ‘gewone, hardwerkende Amerikaan’ van hen verlangt. In plaats daarvan zitten ze zich druk te maken over thema’s waaraan de bevolking helemaal geen belang hecht. Margaret Canovan’s analyse waarin zij stelt dat dergelijke populistische kritieken opkomen vooral in tijden waarin de politiek teveel gefocust is op pragmatisch besturen, en te weinig bevlogen een moreel en ideologisch verhaal houdt, is hier super-toepasselijk. The Washington inner circle is kennelijk in de ogen van velen te veel met zichzelf en met bestuursperikelen bezig geweest en te weinig met visie. Zij hebben daarbij in zekere zin het volk (dat is iedereen buiten de inner circle) veronachtzaamd, en dat wordt hen nu hardhandig duidelijk gemaakt.’

Zijn we hem en haar inderdaad vergeten?

‘Haha. Dat valt voor een cultuursocioloog natuurlijk niet gemakkelijk vast te stellen. Wel kan je simpelweg constateren dat zowel ter rechter (de Trump-aanhangers) als ter linkerzijde (de Sanders-aanhangers) enorm eensgezind waren in hun kritiek op de elites in Washington die nodig eens hun blik moesten verruimen. Nogmaals of het echt zo is, is moeilijk vast te stellen, maar men denkt het wel, en dat kan échte consequenties hebben. Kijk anders eens naar wie zich over een dag of 70 president of the United States zal noemen…’

Wilders ziet ook al een overwinning gloren. Terecht?

‘Ook in Nederland is het politieke klimaat er klaar voor. Ten eerste, en in lijn met het bovenstaande, hebben wij hier ook te maken met een regering die niet bepaald geneigd is om het volk moreel en ideologisch bij de hand te nemen. Rutte verwees bijvoorbeeld vorig jaar nog naar de olifant in de kamer: visie hoefden we niet van hem te verwachten. Net als één van zijn voorgangers Wim Kok ooit deed, toen hij de ideologische veren van zich af wierp, schetst ons regeringshoofd niet bijster vaak morele vergezichten waarmee hij de bevolking op sleeptouw kan nemen. Het land besturen vergt natuurlijk ook een flinke dosis pragmatisme en technocratisch denken. Maar als de politiek alleen maar denkt in wat er kan, in plaats van waar het heen gaat, dan kunnen populistische partijen ook in Nederland daarvan profiteren. Zij die juist focussen op wat zou moeten, en niet op wat kan (kijk anders eventjes naar kritieken op het verkiezingsprogramma van de PVV), springen in dit ideologische vacuüm en profiteren.

Dat brengt ons op de tweede reden. Men kan natuurlijk het ideologische gehalte van Wilders afdoen als afbraakpolitiek of als incoherent. Maar dan vergeet je wel dat een flink deel van het Nederlandse electoraat ook dergelijke idealen deelt als hij. Men zou best graag die buitenlanders het land uit willen schoppen. Men zou best graag de politieke, wetenschappelijke, en juridische elites eens ‘wat meer realiteitszin willen bijbrengen’. Men zou best graag wat minder kwetsbaar zijn voor ‘de gevolgen van internationalisering en vrijhandel’. En men zou best graag ‘terug willen naar een tijd waarin geluk nog heel gewoon was’. Dergelijk etnocentrische, onbehaaglijke, protectionistische, nationalistische en nostalgische idealen leven ook in Nederland. En dus kan Wilders (of zijn opvolgers na hem) rekenen op een flinke electorale steun! (Dit legde ik onlangs uit in een college voor 9-12 jarigen aan mijn universiteit. Het staat online, terugkijken kan hierrr).

En wat zouden andere partijen deze kiezers moeten bieden behalve een afkeer van vrijhandel, immigranten, de politieke elite en milieuvriendelijkheid?

‘Allemaal als een malle aanlopen achter dit soort onbehagen “omdat het nou eenmaal leeft”, zou onverstandig zijn. De uitslag in Amerika bewijst al dat de bevolking juist enorm verdeeld is op deze punten. Ook in Nederland zijn genoeg mensen te porren voor een vertoog dat inclusief is in plaats van exclusief, dat open is naar de wereld in plaats van gesloten, dat vooruitkijkt naar de toekomst in plaats van terug wil naar het verleden dat nooit is geweest, en dat de verworvenheden van de democratische rechtsstaat juist liever niet bij het grofvuil wil zetten. Partijen kunnen ook dit soort vergezichten schetsen, dan is er voor iedereen iets te kiezen, en weten we ons allemaal gerepresenteerd…’

Peter Achterberg en Tim Reeskens riepen zichzelf in het voorjaar van 2015 uit tot ‘Socioloog des Vaderlands’. Met z’n tweeën, want ‘sociologen werken immers met groepen mensen, en twee is de kleinst mogelijke groep’.

Zie ook het kindercollege van Peter Achterberg over Trump.

Foto: Matt Johnson (Flickr Creative Commons)