Sjef Czyzewski staat niet alleen bekend als iemand die ‘een vastgelopen organisatie kan vlot trekken’ maar ook om zijn directheid. Dus welk lid van het Aanjaagteam kun je beter vragen om op de kritiek van experts op het eindrapport over de aanpak van verwarde personen te reageren? Aan hem allereerst de vraag of we het probleem van verwarde mensen onder druk van de vele media-aandacht wellicht overdrijven, zoals hoogleraar Zorginnovatie Philippe Delespaul in zijn bijdrage beweert.
Czyzewski: ‘Het probleem van mensen met verward gedrag is in ons land niet overal even groot. In de grotere steden is er vaak minder sociale cohesie en is de leefomgeving minder stabiel dan op het platteland. Het is daarom niet verwonderlijk dat juist in de steden het probleem speelt, de cijfers van de politie spreken wat dat betreft boekdelen. Bij verwardheid op straat waarbij de situatie uit de hand loopt, of zelfs fataal afloopt, is het te verwachten dat media daar “bovenop duiken.” Dat kun je vervelend vinden, maar het zet de urgentie van het probleem wel op de agenda.’
U was vast blij met de reacties op onze site?
‘Wat de reacties op uw site, maar niet alleen daar, overduidelijk aantonen, is dat het werk van het Aanjaagteam verwarde personen niet onopgemerkt is gebleven. Of de reacties nu positief of kritisch zijn, ze tonen duidelijk aan dat dat iedereen blij is dat het Aanjaagteam samenhang heeft aangebracht in een materie die complex is en weinig baat heeft bij eenzijdige oplossingen.’
‘Laat ik vooropstellen dat het goed is dat mensen meedenken, hun mening geven en oplossingen aandragen. Ik constateer tegelijkertijd dat er nog te vaak vanuit de eigen ‘koker’ wordt gedacht en dat de gegeven adviezen, zoals het pleidooi van Delespaul voor meer F-act teams, meestal maar een deel van de totale problematiek raken. Meer F-act teams is geen oplossing zolang de sociale omgeving onstabiel is. Wil je effectieve hulp bieden, dan is de inzet van zowel de geestelijke gezondheidszorg, de verstandelijk gehandicaptenzorg, het sociale domein, welzijn en justitie nodig. Om zo een leefbare en stabiele sociale omgeving voor kwetsbare burgers te creëren.’
Dus wat is er dan concreet nodig?
‘Er moeten 24 uur per dag, 7 dagen per week ggz-teams en andere hulpverleners in de wijken actief zijn. Ten eerste om direct ter plaatse te kunnen zijn in geval van crisis en ten tweede om letterlijk dagelijks aanwezig te zijn in de wijken. Zo kunnen we problemen eerder signaleren, familie en buren spreken en bijtijds de juiste hulp verlenen om crisissituaties te voorkomen. Dat bespaart veel menselijk leed. Bovendien zijn we dan minder geld kwijt aan huisuitzetting, politie-ingrijpen en schuldsanering.’
‘In samenhang hiermee moeten we voor kwetsbare mensen een fatsoenlijke en stabiele leefomgeving organiseren. Denk aan huisvesting, inkomen, dagbesteding en werk. Een leefomgeving die hen niet belast met zaken die ze niet aan kunnen. De combinatie van die twee - dagelijks inzetbare zorg en een stabiele leefomgeving - is doorslaggevend. Als voorzitter van ggz-organisatie Antes heb ik in Rotterdam het effect gezien van een sluitende aanpak van het sociale domein met de gezondheidzorg. We hebben daklozen met psychische problemen en verslaafde prostituees daardoor veel verder kunnen helpen dan ooit gedacht.’
‘Die aanpak werkt(e) omdat we deze mensen een stabiele woonomgeving boden, zinvolle dagbesteding gaven en zaken uit handen namen. Denk bijvoorbeeld aan het omgaan met geld. Sommige mensen kunnen dat echt niet en komen steeds weer in de problemen. In al die stress die dat oproept, kan een ingewikkelde brief van de gemeente of van een andere instantie leiden tot paniek en het opendraaien van de gaskraan. Regel daarom die basale levensvoorwaarden. En geef de medemens het gevoel erbij te horen, er te mogen zijn. Dat is iets essentieels. Dat is iets dat we met een klinische opname nooit voor elkaar krijgen. Dat moeten we met elkaar doen, samen met familie en buurtbewoners.’
Als dat de oplossing is, waarom doen we het dan al niet?
‘Grote barrière is de financiering. Hulpverlening in de ggz krijgt bijvoorbeeld betaald per individuele behandeling, na verwijzing door de huisarts. Maar we moeten juist ruimte hebben om continu beschikbaar te zijn. Ik ben dan ook blij dat de Tweede Kamer de motie van de CU heeft aangenomen om 24 x 7 beschikbaarheid mogelijk te maken.’
‘Ook de fragmentatie van zowel de gezondheidszorg als het sociale domein werkt tegen. Zie als burger maar eens door al die loketten heen te komen, vooral als je psychische problemen of een verstandelijke beperking hebt. Met elkaar hebben we een systeemwerkelijkheid gecreëerd die met geen mogelijkheid aansluit bij de leefwereld van kwetsbare burgers. Daar ligt ook het indringende pleidooi van het aanjaagteam: stel de mens centraal, niet het systeem. Dat wordt de grootste uitdaging voor iedereen. Zowel voor het rijk, de gemeenten, financiers, zorgverzekeraars als de hulpverleners zelf.’
Waarom sluit u zich niet aan bij hun oproep - en hoogleraar Zorginnovatie Philippe Delespaul is het met hen eens - om doodgewoon meer Fact-teams te financieren?
‘Daar zit ook een deel van de oplossing maar niet de hele. Ambulante zorg, zeker ook FACT, is bewezen nuttig en deel van de oplossing. Zie ook mijn oproep voor continue beschikbaarheid van ggz-teams in de wijken. In een instabiele leefomgeving waar patiënten zich niet kunnen handhaven, is het echter ook voor FACT-teams water naar de zee dragen. ‘
Een ander probleem is, aldus Remmers van Veldhuizen, de verminderde ondersteuning op diverse levensgebieden, de verminderde maatschappelijke acceptatie van verward gedrag en hogere eisen aan de veiligheid op straat. Daarover zegt de voorzitter van het Aanjaagteam niets in haar verhaal. Waarom niet? Waarom geen oproep aan de samenleving voor meer acceptatie?
‘Een oproep tot meer acceptatie is terecht en die hebben we ook gedaan in onze aanbevelingen. De samenleving moet er mee leren omgaan dat het normaal is dat er ook medeburgers zijn die zich soms net anders gedragen. Het mag echter geen oproep zijn tot normvervaging. Het is niet normaal als je buurman de hele nacht gaatjes in de muur boort of zonder bevoegdheid het verkeer gaat regelen. Dan is er iets aan de hand.’
‘Het is belangrijk om de mensen zelf, hun familie, buren en andere naasten te leren hoe je met verward gedrag om moet gaan en wanneer je gespecialiseerde hulp moet inschakelen. Een mooi initiatief hiervoor is dat via GGZ Eindhoven wordt gestart met Mental Health First Aid. Dit is een cursus om mensen in buurten en wijken, en professionals in andere organisaties te leren de eerste symptomen van psychische problemen te herkennen. En het leert hen te helpen om te gaan met psychisch kwetsbare mensen.’
Hoofdredacteur van Zorg + Welzijn Piet Hein Peeters vindt elke poging om het huidige systeem te verbeteren zonde van de tijd en moeite. Het Aanjaagteam roept niet op tot revolutie, dus uw rapport kunnen we maar beter meteen in een diepe la wegstoppen?
‘Er zijn voor deze problemen geen revolutionaire of wonderoplossingen. Het is echt een kwestie van hard en consistent werken. Juist het doorbreken van de kokers die er in (de financiering van) de gezondheidszorg en het sociale domein zijn, maakt oplossingen mogelijk. Dat betekent op bepaalde fronten wel degelijk een revolutie als u het zo wilt noemen. Er is daadkracht en leiderschap voor nodig. En het besef dat de oplossing niet alleen uit de zorg komt , maar uit een samenwerking met het sociale domein. Door op alle gebieden samen te werken, ook met familie, zien we de mens in zijn leefsysteem met al zijn mogelijkheden. Zo kunnen we mensen in hun eigen kracht zetten.’
Jan van Dam is freelance redacteur van www.socialevraagstukken.nl
Foto: Youtube