Essentieel is een bescherming en uitbouw van de door de EU ontwikkelde digitale constitutie, denk bijvoorbeeld aan de Algemene Verordening Gegevensbescherming, AI-Act, Digital Market Act, Digital Services Act. Universiteiten kunnen hier een sleutelrol spelen.
Onbetrouwbaar
De VS zijn een onbetrouwbare partner. Dat komt niet alleen door Donald Trump. In toenemende mate wordt de macht binnen dat land gestuurd door Big Tech-ondernemingen.
Op de lijst van af te breken zaken staat mensgerichte AI bovenaan
De ceo’s van de grote AI- en technologiebedrijven, Elon Musk, Mark Zuckerberg, Jeff Bezos, Sundar Pichai, stonden heel symbolisch op de eerste rij bij de inauguratie van 47ste president van de VS. Hun gezamenlijke motto is ‘move fast and break things’. Op de lijst van af te breken zaken staat mensgerichte AI bovenaan.
De EU heeft zich op AI-gebied afhankelijk gemaakt van de VS. Bijvoorbeeld de Nederlandse overheid draait bijna volledig op Amerikaanse servers. Als de regering-Trump samen met de Big Tech-firma’s zou besluiten om geen zaken meer met ons te doen, dan kunnen we niet meer met elkaar mailen of appen.
We moeten snel onze eigen ict- en AI-infrastructuur ontwikkelen
We hebben kortom geen keus: we moeten snel onze eigen ict- en AI-infrastructuur ontwikkelen. En dat kan nog. De Chinese gpt-chatbot Deepseek presteert met relatief eenvoudige en goedkope middelen even goed als de opgeblazen en energievretende Big Tech-machines.
Dom
We zitten nog te vroeg in de wedstrijd om te denken dat we op een hopeloze achterstand staan.
De huidige AI is behoorlijk dom. Er zijn talloze voorbeelden van hallucinaties, blunders en onzin
Bovendien wedt de VS op het verkeerde paard. Het gaat niet om groter en duurder, maar om zuiniger en slimmer. De huidige AI is nog steeds behoorlijk dom. Er zijn talloze voorbeelden van hallucinaties, blunders en complete onzin die het produceert. Er is met andere woorden ruimte genoeg om het beter, verstandiger, verantwoorder, menswaardiger en rechtvaardiger te doen.
Competitief
De EU heeft inmiddels een digitale constitutie opgesteld. Via allerlei reguleringen worden de basale menselijke rechten beschermd. Het klopt dat daardoor de papierwinkel te groot wordt. Het is daarom goed dat EU-voorzitter Ursula Von der Leyen in de competitiveness act een reductie van 25 tot 35 procent van bureaucratische regels heeft voorgesteld.
Dat betekent niet dat de ethische uitgangspunten van de EU in verband met AI moeten worden opgegeven, zoals Musk en consorten onvermoeibaar blijven bepleiten. Integendeel, met een goed en effectief gereguleerde AI die de duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties zoveel mogelijk ondersteunen, kan Europa competitief zijn.
Een op mensenrechten gebaseerde AI vindt zeker afnemers
Onder meer de Australische overheid weigert DeepSeek te gebruiken omdat ze de Chinese overheid niet vertrouwen. DeepSeek is weliswaar open source, maar niet politiek open. Een op mensenrechten gebaseerde AI zal zeker afnemers vinden.
Alternatief
Een door Europa ontwikkelde derde weg biedt een waardevol alternatief voor de rücksichtlose AI die in de VS ontwikkeld wordt, en de op grootschalige surveillance en sociale controle gerichte AI van China.
Met investeringen alleen zijn we er nog niet. Ook goede educatie is essentieel
We hebben het dan over een AI die draait op groene energie en die bijdraagt aan verantwoorde consumptie en productie. En die democratische en rechtstatelijke instituties versterkt in plaats van ondermijnt. Onder druk van de omstandigheden, blijkt er veel Europees animo te zijn om in een dergelijke AI te investeren.
Met investeringen alleen zijn we er nog niet. Ook goede educatie is essentieel. Bijna de helft van alle Europeanen mist basale digitale vaardigheden. Nederland doet het goed, maar ook hier te lande valt nog veel te verbeteren.
Belangrijk
Ook daarom zijn universiteiten zo belangrijk. Het gaat niet alleen om het doen van onderzoek naar betrouwbare en energie-efficiënte AI en om het genereren van startups, maar ook om het leren van verantwoord omgaan met AI. Om te weten wat de sterke en zwakke kanten ervan zijn, zodat mensen betekenisvolle controle op AI kunnen blijven uitoefenen.
Effectief menselijk overzicht is bijvoorbeeld van groot belang voor het gebruik van AI in de zorg. Ondoordachte inzet van AI kan gemakkelijk leiden tot care surveillance: veilige eenzaamheid, waarbij je wel fysiek goed verzorgd wordt door machines met slimme sensoren, maar waarbij je het psychologisch verder zelf maar moet uitzoeken.
Agema zit ernaast als ze zegt dat AI de tekorten in zorg en welzijn gaat oplossen
Juist de menselijke maat in het oog houden is belangrijk voor een goede inzet van AI. Minister voor Volksgezondheid Fleur Agema zit er flink naast als ze zegt dat AI de tekorten in zorg en welzijn gaat oplossen. Eén van de belangrijkste kenmerken van goede zorg is empathie, en dat is en blijft mensenwerk.
Educatie over AI en het verantwoord gebruik ervan is essentieel. Niet voor niets is educatie een duurzaam ontwikkelingsdoel van de VN. Universiteiten moeten hierin voorop lopen. Hun onderwijs moet niet alleen voor studenten beschikbaar zijn, maar ook pre- en post-academisch. Gelukkig besteedt de Radboud Universiteit in Nijmegen, waar ik aan verbonden ben, hier steeds meer aandacht aan, ook in het kader van lifelong learning. Toch zullen we daar nog veel meer initiatieven in moeten nemen.
Investeren
Dat vraagt om investeringen. Het kabinet-Schoof doet precies het tegengestelde en kort op de begroting voor onderwijs en onderzoek. Daarmee saboteert het feitelijk de Europese ontwikkeling van menswaardige AI. Immers, de universiteiten zijn essentieel voor de ontwikkeling van betrouwbare en energiezuinige AI en ict. En voor het stimuleren van Europese industrie, innovatie en infrastructuur, alsmede voor het verzorgen van goed onderwijs voor jong en oud, een leven lang.
Het is eigenlijk heel simpel: als we menswaardige, betrouwbare AI willen hebben, zullen we het zelf moeten ontwikkelen.
Pim Haselager is hoogleraar Artificiële intelligentie aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij was een van de sprekers op Collaboration for Sustainable Growth, een door de Radboud Universiteit georganiseerde bijeenkomst op 13 februari 2025 waar ruim 350 AI-professionals spraken over investeringen van de EU in een duurzame AI.
Foto: Ron Lach via Pexels.com