Vroeg in de ochtend rijden meerdere politieauto’s een op het eerste oog doorsnee Engelse wijk binnen. Vervolgens valt een zwaarbewapend arrestatieteam het huis binnen van de dertienjarige Jamie Miller, zijn ouders en zus. Jamie wordt aangehouden op verdenking van moord op zijn klasgenoot Katie.
Online en offline zijn voor oudere generaties veelal verschillende leefwerelden, voor kinderen vormen ze één geheel
Dit fragment uit de Netflixserie Adolescence is helaas de harde realiteit. De laatste jaren zijn er, ook in Nederland, tal van steekincidenten geweest met jonge kinderen als dader en slachtoffer.
Gescheiden leefwerelden
Wat Adolescence zo boeiend maakt, is dat het ons een blik gunt op de gescheiden leefwerelden van kinderen en ouderen en specifiek het online aspect daarin. Waar de online en offline leefwereld voor oudere generaties veelal twee verschillende leefwerelden zijn, vormen ze voor kinderen één geheel.
In Adolescense is de vermenging van de twee leefwerelden duidelijk zichtbaar
Kinderen groeien op in een online tijdperk gekenmerkt door sociale media en verweven dit in hun levenspatroon. Hierdoor vervaagt de scheiding tussen online en offline. In Adolescence is de vermenging van de twee leefwerelden duidelijk zichtbaar. Scholieren op de school van Jamie lopen continu met smartphones rond. Ze nemen zichzelf op tijdens het rappen en bij een vechtpartij op school wordt er gefilmd in plaats van geholpen of meegevochten.
Kinderen zijn voortdurend bezig met de vraag naar hun imago. Dit is te verklaren vanuit de basisbehoefte naar verbondenheid: mensen willen zich geaccepteerd en gewaardeerd voelen. Sociale media vervullen een belangrijke rol in de identiteitsontwikkeling van kinderen, vooral door de mogelijkheid tot zelfpresentatie en zelfonthulling. Apps als Instagram, Tik-Tok en Snapchat zijn om die reden populair. Ook kunnen zij de genoemde basisbehoefte vervullen doordat kinderen continu verbonden zijn met de (online) sociale omgeving.
Zelfcontrole
Of de werking van sociale media goed of slecht uitpakt, is afhankelijk van de context. In Adolescence is de nadelige kant ervan benadrukt. Zo wordt er een naaktfoto verspreid van het slachtoffer van het steekincident (Katie) en is de verdachte (Jamie) beïnvloed door online gedeelde complottheorieën.
In onze nieuwe hybride wereld is de roep om zelfcontrole groter dan ooit
Overigens blijkt de verdachte tegelijkertijd slachtoffer. Hij is al langere tijd het mikpunt van pestgedrag via berichten en reacties op sociale media. Ook in de realiteit is te zien dat de online leefwereld ruimte biedt aan problematische en soms criminele, handelingen, zoals sexting (het verspreiden van seksueel getinte berichten van zichzelf).
In onze nieuwe hybride wereld is de roep om zelfcontrole groter dan ooit. Zelfcontrole is namelijk een belangrijke factor als het gaat om de beperking van impulsief en crimineel gedrag. Opvoeders, met name ouders en leraren, spelen hierin een cruciale rol: gedrag moet worden gemonitord, afwijkend gedrag moet worden herkend én worden bestraft. Ware het niet dat de serie problemen rondom monitoring en disciplinering van afwijkend gedrag door opvoeders blootlegt. Problemen waarmee we ook in de realiteit worstelen.
Onmacht
In de serie worstelen leraren zichtbaar met het handhaven van de orde op school. Duidelijke regelgeving over het gebruik van de smartphones ontbreekt, zowel binnen als buiten de klas. Ook de onmacht van ouders wordt blootgelegd. Jamie is opgegroeid in een op het eerste oog doorsnee, ietwat traditioneel gezin. Vooral in de laatste aflevering vragen de ouders zichzelf af wat ze anders hadden moeten doen in de opvoeding. Hadden ze toezicht moeten houden op Jamies online activiteiten? Hadden ze hem in het gebruik van sociale media moeten beperken?
Weinig ouders zijn bezorgd over de effecten van sociale media op hun kind
Ouders zien het niet als belangrijkste opvoedkundige prioriteit om hun kinderen goed te leren omgaan met sociale media. Weinig ouders zijn bezorgd over de effecten van sociale media op hun kind.
Deskundigheid?
Recente voorbeelden laten echter zien dat er wel degelijk reden tot zorg is. Dit is te zien in Adolescence, maar ook in de dagelijkse realiteit. Denk hierbij aan kinderen die een mishandeling filmen en dat slachtoffers spijt moeten betuigen, afpersingszaken via snapchat, of het puntensysteem dat door kinderen wordt gebruikt om scores te behalen door criminele handelingen te verrichten.
Kinderen ontwikkelen hun eigen kaders, die door opvoeders vaak onvoldoende begrepen worden
De online leefwereld van kinderen is voor veel ouders, leraren en autoriteiten vaak onbekend terrein. In de serie wordt dat bijvoorbeeld duidelijk door hun gebrek aan kennis over de betekenis van de symbolen waarmee Jamie werd gepest. In de realiteit is het niet alleen onbekend terrein, maar ook een onbesproken thema voor opvoeders.
Je kunt je afvragen of opvoeders wel bekwaam zijn om te monitoren en te bestraffen in de hybride leefwereld. Voorheen leefden opvoeders en kinderen in een vergelijkbare leefwereld. Dit maakte het voor opvoeders mogelijk om afwijkend gedrag van kinderen te disciplineren.
In de online leefwereld is dat lastiger. Enerzijds omdat monitoring van gedrag lastiger is omdat het leven zich niet enkel binnen dezelfde (fysieke) context afspeelt. Anderzijds omdat opvoeders over het algemeen niet of nauwelijks weet hebben over wat zich afspeelt in de hybride leefwereld van kinderen. Sterker nog, kinderen ontwikkelen hier hun eigen kaders, die door opvoeders vaak onvoldoende begrepen worden. En als ze al begrepen worden, grijpen opvoeders onvoldoende in bij normoverschrijdend gedrag. Waarschijnlijk uit onvermogen.
Noodkreet
Het is duidelijk dat we voor de hybride wereld van nu nieuwe pedagogische kaders moeten ontwikkelen, waardoor opvoeders weer de kennis en kunde hebben om kinderen op te voeden in een veranderde context.
Om normloosheid te voorkomen, zijn kaders en sturing nodig. De rol van opvoeders is daarbij cruciaal
Socioloog Emile Durkheim sprak 100 jaar geleden over het ontstaan van normloosheid door snelle maatschappelijke veranderingen. Zijn gedachtegang is nog altijd actueel. Zeker in een samenleving die door de technologische revolutie sneller verandert dan ooit. De huidige ontwikkelingen leiden tot vloeibare moderniteit. Een situatie waarin maatschappelijke en sociale kaders telkens veranderen en contexten onoverzichtelijker worden. Om normloosheid te voorkomen, zijn kaders en sturing nodig. De rol van opvoeders is daarbij cruciaal.
Andere pedagogische aanpak
De online leefwereld biedt overigens ook kansen en mogelijkheden. Ze voegt een nieuwe wereld toe aan de al langer bestaande. Maar de virtuele wereld vereist wel een andere pedagogische aanpak. Immers, kinderen zijn meer dan hun opvoeders thuis in de virtuele wereld, zowel fout als goed.
De virtuele wereld is zo verweven geraakt met onze traditionele (fysieke) wereld dat er een nieuwe hybride leefomgeving aan het ontstaan is. Met elkaar - kinderen, ouders, leraren en autoriteiten - dienen we deze hybride leefomgeving te doorgronden en kaders voor omgang met elkaar te ontwikkelen. Niet als gebruikers in online bubbels, maar als burgers in een nieuwe, hybride samenleving. Het is onze gemeenschappelijke verantwoordelijkheid om de juiste opvoedkundige en sociale balans te vinden.
Roy Krijger is onderzoeker binnen de Innovatiewerkplaats Zorg en Veiligheid van het lectoraat Verslavingskunde & Forensische Zorg van de Hanze. Hij doet als buitenpromovendus onderzoek naar de rol van ouders en andere ‘niet-professionals’ in de aanpak van problematische jeugdgroepen.
Foto: npo.nl