Vier jaar na de transitie is de druk op de jeugdzorg almaar toegenomen. Het aantal hulpbehoevende jongeren stijgt, de wachtlijsten groeien en twee op de drie gemeenten kampen met forse tekorten.
Naarstig op zoek naar geld, kijken de lokale overheden extra kritisch naar het nut van preventieve basisvoorzieningen. Vooral het jongerenwerk ligt onder de loep. De telkens gestelde vraag is wat het jongerenwerk, een basisvoorziening, eigenlijk doet en of het de druk op de jeugdzorg deels kan verlichten.
Jongerenwerk ondersteunt, versterkt en stabiliseert
Het jongerenwerk is een laagdrempelige basisvoorziening waarmee jongeren in de vrije tijd - het derde domein naast school en gezin - worden begeleid in hun groei naar volwassendom. Het lectoraat Youth Spot van de Hogeschool van Amsterdam deed in de afgelopen twee jaar in samenwerking met 11 aanbieders van jongerenwerk onderzoek naar de werkzaamheid ervan. De uitkomsten van dat onderzoek - onder 1579 jongeren van 10 tot 24 jaar oud - tonen aan dat het jongerenwerk drie dingen doet.
Ten eerste versterkt het jongerenwerk de eigen verantwoordelijkheid en mogelijkheden van jongeren. Dat resulteert op korte termijn in meer ondersteuning vanuit het netwerk, meer participatie, betere relationele vaardigheden en een sterker gevoel van zelfwaarde. Op langere termijn resulteert het in een toename van zelfregie en het ontwikkelen van een toekomstperspectief.
Ten tweede helpt het jongerenwerk jongeren om de juiste hulp te vinden. Ruim 32 procent van de jongeren vindt via het jongerenwerk toegang tot hulporganisaties, jongerenloket, wijkteam of de huisarts. Bijna 40 procent van de jongeren vindt via een jongerenwerker een - nieuwe - school, stageplek of werk.
Ten derde zorgt het jongerenwerk ervoor dat de situatie van jongeren met zware problemen - ongeveer een kwart van de onderzochte groep - niet verder escaleert. Ons onderzoek toont aan dat hun relationele vaardigheden, gevoel van zelfwaarde, zelfregie, sociaal netwerk en mate van participatie door deelname aan het jongerenwerk stabiliseren.
Ruimte voor jongeren om zichzelf te zijn
De primaire doelgroep van het jongerenwerk zijn jongeren die op een of meerdere leefgebieden lichte of zware problemen hebben. Denk daarbij aan het opgroeien in armoede, gepest of gediscrimineerd worden of het ontbreken van een netwerk met positieve voorbeelden. Het merendeel van de doelgroep volgt een vmbo-opleiding. Het jongerenwerk biedt deze jongeren ondersteuning in het ‘vrijetijdsdomein’, zodat zij gemakkelijker hun weg naar zelfstandigheid vinden.
De stap van afhankelijkheid naar zelfstandigheid is voor alle jongeren een lastige. Pubertijd gaat niet voor niets gepaard met conflicten- vooral met ouders en school - en zelfoverschatting. Sommige jongeren echter moeten extra hun best doen, vanwege hun sociaaleconomische of culturele achtergrond of omdat ze minder gemakkelijk leren of sociaal minder sensitief zijn. Een eigen ontmoetingsruimte -fysiek of mentaal - is cruciaal voor het ontwikkelingsproces van deze jongeren. Zodat ook zij de mogelijkheid hebben om- onder elkaar en zonder autoriteiten - zichzelf te zijn.
Inhoudelijke verdieping jongerenwerk
Tien jaar geleden concludeerde Sociaal Werk Nederland (voorheen: de MO-groep) nog dat het jongerenwerk vakinhoudelijk weinig voorstelde. Er waren weliswaar volop praktijkverhalen, maar de jongerenwerkers bleven akelig stil als ze bevraagd werden op hun methodieken.
De situatie is in amper een decennium ingrijpend veranderd: het jongerenwerk gebruikt inmiddels verschillende goed ontwikkelde methodieken zoals: groepswerk, individuele begeleiding, ambulant jongerenwerk en informatie & advies. Bij al die methodieken draait het in wezen om het opbouwen van een betekenisvolle en vertrouwenwekkende relatie tussen jongeren en professionals.
Mooi natuurlijk die inhoudelijke verdieping van het vak, maar de vraag die elke gemeente graag beantwoord wil zien, is wat het jongerenwerk aan resultaten boekt. Als iemand zich bij een hulpverlener meldt met een probleem, en de door hem ingezette interventie biedt vervolgens oplossing, dan kan hij een tastbaar resultaat overleggen. Het jongerenwerk daarentegen biedt geen oplossingen voor problemen, maar kansen op ontwikkeling aan jongeren.
Praatjes helpen dure hulp voorkomen
Om de ontwikkeling van jongeren te stimuleren, organiseert het jongerenwerk activiteiten in buurthuizen, jongerencentra, op school en op straat. Vaak zijn het activiteiten - zoals gamen of koken - waarvan mensen zeggen dat jongeren die zelf wel kunnen en misschien wel zouden moeten organiseren.
Die mensen hebben deels gelijk, jongeren hebben de ruimte nodig om onder elkaar te kúnnen zijn, om - vrij van het oordeel van ouders en school – zichzelf te leren kennen en in een veilige omgeving om uit te vinden wat bij hen past. Het jongerenwerk zorgt ervoor dat deze jongeren elkaar ontmoeten, in een veilige omgeving kunnen experimenteren en als nodig op zo’n manier grenzen communiceert dat jongeren ervan leren.
Het jongerenwerk heeft ook een signaleringsfunctie: de vele terloopse en informele gesprekken tussen jongerenwerkers en jongeren leveren informatie op over jongens en meiden die in hun ontwikkeling dreigen vast te lopen. Uit ons onderzoek blijkt dat het jongerenwerk eraan bijdraagt dat jongeren al in een vroeg stadium naar de juiste ondersteuning worden verwezen en ze minder een beroep hoeven doen op de gespecialiseerde jeugdzorg.
Gemeenten die met de handen in hun haar zitten vanwege de oplopende kosten van de jeugdzorg, doen er goed aan om het jongerenwerk op juiste waarde te schatten. Onze studie en een eerdere maatschappelijke business case tonen namelijk aan dat het jongerenwerk profijt biedt aan zowel jongeren als samenleving.
Jolanda Sonneveld is senior onderzoeker bij Youth Spot en tevens als promovendus verbonden aan Tranzo, het kenniscentrum voor Zorg en Welzijn van Tilburg. Judith Metz is lector bij het lectoraat Youth Spot van de Hogeschool van Amsterdam.
De resultaten van hun onderzoek, dat is uitgevoerd in samenwerking met elf jongerenwerkaanbieders zijn gepresenteerd op de ‘Dag van het Jongerenwerk’, op 18 juni 2019. Binnenkort publiceert het lectoraat een brochure en een tabellenboek.
Meer informatie vindt u in de publicatie ‘De preventieve kracht van het jongerenwerk. Bijdrage aan de transformatiedoelen van de Jeugdwet’.
Foto: Voedingscentrum (Flickr Creative Commons)