‘Ik heb een prima leven’, zegt de 59-jarige Anne van Ettinger uit Velp. ‘Ik studeer voor website-designer en ik wil straks aan de slag als zzp’er. Maar over de toekomst maak ik me wel zorgen, als alleenstaande lesbische vrouw. Als ik mantelzorg nodig heb, dan is er geen partner en zijn er geen kinderen om die taak op zich te nemen.’ De 80-jarige Gerda Stillewagt uit Eindhoven woont in een aanleunwoning bij een verzorgingshuis. ‘Mijn vriendenkring woont verspreid door het land,’ vertelt ze, ‘maar iedereen wordt ouder en ziet op tegen reizen. Dan heb je weinig contact. Het liefste zou ik lid zijn van een groep lesbische vrouwen van mijn leeftijd hier in de buurt, maar die is er gewoon niet.’
Wie oud wordt, krijgt vaak te maken met gezondheidsproblemen en wordt minder mobiel. Dat is voor roze ouderen (homoseksuele, lesbische, biseksuele en transgender-ouderen) niet anders. Toch is hun situatie vaak ongunstiger dan die van heteroseksuele ouderen. Zoals Anne van Ettinger hebben ze meestal geen kinderen of kleinkinderen, die langskomen, net als bij andere ouderen. De vriendenkring van roze ouderen is in veel gevallen geografisch nogal verspreid, zoals bij Gerda Stillewagt. En daar komt iets belangrijks bij: ze zijn opgegroeid in een tijd dat homoseksualiteit een taboe was. In hun omgang met hetero’s ervaren ze ongemakkelijkheid, in verzorgingshuizen worden ze soms gepest en buitengesloten. Dat kan ertoe leiden dat ze teruggaan in de kast en er niet over piekeren om ook maar een woord los te laten over hun seksuele identiteit of hun liefdesleven.
Verzorgingshuizen waar homoseksualiteit ‘in beeld’ is
In 2006 en 2011 werd er een ‘Roze Belweek’ gehouden. Roze ouderen zelf, hun familieleden, vrienden, artsen, verpleegkundigen: iedereen kon telefonisch zijn of haar verhaal kwijt rond ouderdom en homoseksualiteit. Uit de eerste belweek, acht jaar geleden, werd duidelijk hoe eenzaam en geïsoleerd grote groepen ouderen door het leven gaan. Er is daarna een samenwerkingsverband ontstaan, het Consortium Roze 50+, tussen enkele partijen die de handen ineensloegen om de positie van de roze ouderen te verbeteren, waaronder de Anbo en Movisie.
Het Consortium Roze 50+ voerde de Roze Loper in, een keurmerk voor verzorgingshuizen om aan te geven dat zij homovriendelijk zijn. In de praktijk betekent dat onder andere, dat er openlijk gesproken kan worden over homoseksualiteit, dat er wel eens een film over dat onderwerp wordt vertoond. Homoseksualiteit is ‘in beeld’. Al tijdens het intake-gesprek wordt er niet automatisch van uitgegaan dat iemand hetero is. Gaat het over iemands partner, dan wordt doelbewust dat woord gebruikt omdat het sekseneutraal is: een partner kan een man of een vrouw zijn, en zo wordt opengehouden of de relatie van de oudere homoseksueel of heteroseksueel is, of was. De oudere die komt voor de intake, weet dus vanaf het eerste moment dat zijn of haar seksuele identiteit niet wordt weggeduwd.
‘Als u begrijpt wat ik bedoel’
Het Consortium 50+ deed meer dan het invoeren van de Roze Loper. Zo werden er in 2013 en 2014 verspreid door het land themabijeenkomsten georganiseerd voor empowerment van roze ouderen, dat project heette ‘Als u begrijpt wat ik bedoel’. De thema’s die aan de orde kwamen: rouwverwerking, ziekte, omgaan met tolerantie en agressie, zelfregie, zelfredzaamheid, biseksualiteit, uitkomen voor gevoelens, en hobby’s. Afgelopen februari vond er een slotbijeenkomst plaats, waarbij een inventarisatie van ideeën plaatsvond. Het werven van homovriendelijke vrijwilligers en roze ambassadeurs binnen de vriendenkring en familie werd daarbij een paar keer genoemd. De bewustwording vergroten is ook nodig, zo bleek. Bij zorginstellingen, ouderenorganisaties, gemeenten en de landelijke overheid. De landelijke overheid moet zorgen dat er in het onderwijs meer aandacht wordt besteed aan roze ouderen. Roze ambassadeurs zijn er inmiddels zo’n tachtig. Zij zijn ‘het gezicht’ van roze ouderen en functioneren als intermediairs naar gemeenten en instellingen.
Groepswonen voor roze ouderen kan populairder worden
Een goed voorbeeld van specifieke zorg voor roze ouderen geeft AxionContinu, een Utrechtse organisatie voor zorg- en dienstverlening aan ouderen. De organisatie speelt in op de wens van veel ouderen om zo lang mogelijk zelfstandig te blijven wonen, en zorgt voor maaltijden, ergotherapie, begeleiding bij beginnende dementie. Sinds 2008 heeft AxionContinu een ‘Werkgroep Roze Ouderen’, waarin medewerkers zitten die speciale aandacht hebben voor het onderwerp homoseksualiteit in de organisatie. Ook cliënten en familieleden kunnen in de werkgroep zitting nemen. Bestuurder Lex Roseboom nam het initiatief. In de brochure Roze ouderen dat bij AxionContinu uitkwam, vertelt hij: ‘Aanleiding was een rapport van het COC waarin staat dat ouderen niet uit de kast durven te komen of zelfs de kast weer ingaan als zij in een zorgcentrum gaan wonen. Het is toch verschrikkelijk als een man naast zijn bed een foto van zijn partner zet en zegt dat het zijn broer is.’
Een van de belangrijkste thema’s voor roze ouderen is de woonsituatie. Nu veel verzorgingshuizen verdwijnen en je een zwaardere indicatie moet hebben om er toegelaten te worden, kunnen ouderen in de problemen komen. Voor roze ouderen kunnen die problemen extra zwaar worden, bijvoorbeeld doordat ze geen kinderen hebben die hen als mantelzorger bijstaan. Tegelijk bestaan er kansen. Het is voor te stellen dat groepswonen voor roze ouderen populairder wordt, bijvoorbeeld in delen van verzorgingshuizen die toch leeg komen te staan. De mensen die bij elkaar wonen, kunnen dan gezamenlijk zorg inhuren. We kennen zulke initiatieven in Berlijn en Amsterdam. Roze ouderen zijn in de toekomst meer op elkaar aangewezen, dus ze zullen hun leven daarnaar moeten inrichten.
Jos Versteegen werkt als journalist, met name op het gebied van homoseksualiteit, en dichter. Hij is, met Thijs Bartels, samensteller van de ‘Homo-encyclopedie van Nederland’.
Publicaties
‘Factsheet Roze Ouderen’ (MOVISIE, Utrecht)
‘Roze ouderen’ (boek, uitgegeven door AxionContinu, Utrecht)