Aangezien een scheiding zo’n grote impact kan hebben en relatief vaak voorkomt – ongeveer een op de vier stellen gaat tussen het derde en dertiende jaar nadat ze zijn gaan samenwonen uit elkaar – is het niet verwonderlijk dat er al veel onderzoek naar scheidingen is gedaan. We weten bijvoorbeeld dat mensen die eerder gescheiden zijn niet gelovig zijn en dat mensen die bijvoorbeeld veel geld uitgeven aan een huwelijk, een hogere kans hebben om later te gaan scheiden.
Dit inschatten is belangrijk om te begrijpen hoe mensen in de toekomst willen wonen
Op basis van deze kennis kunnen schattingen worden gemaakt van het aantal scheidingen dat in de toekomst plaatsvindt. Dit inschatten is belangrijk om te begrijpen hoe mensen in de toekomst willen wonen, en welke vraag er zal zijn naar bepaalde maatschappelijke steun en diensten.
In de meeste onderzoeken naar scheiding wordt vooral gekeken naar de kenmerken waarin stellen die vaker en minder vaak scheiden, verschillen. Dit is best een logische manier van denken. Zo zullen stellen die bijvoorbeeld meer stress ervaren door financiële problemen of gezondheidsproblemen eerder scheiden dan stellen die daar geen last van hebben. Ook partners die meer van elkaar verschillen, scheiden eerder – zo scheiden mensen met twee verschillende geloofsachtergronden of een groter leeftijdsverschil vaker.
De sociale omgeving kan een belangrijke bron van informatie en steun zijn
Het belang van de sociale omgeving waarin stellen leven wordt minder vaak benadrukt. Naast onderzoek naar het belang van wetgeving (zoals toen scheiden in 1971 makkelijker werd) zijn er eigenlijk maar twee onderzoeksthema’s écht breder onderzocht: de rol van vreemdgaan en het belang van scheidingen van ouders, broers en zussen. Maar die sociale omgeving kan juist een belangrijke bron van informatie en steun zijn. De afgelopen jaren heb ik verder onderzoek gedaan naar het belang van de sociale omgeving bij het begrijpen van de kans dat mensen gaan scheiden.
Meer dan woonomgeving
Als het gaat over de leefomgeving of sociale omgeving van mensen wordt vaak gekeken naar de kenmerken van de woonomgeving. Het idee hierachter is dat veel mensen zich nu eenmaal vooral bewegen in hun eigen wijk, gemeente of zelfs een nog groter gebied. Tegelijkertijd is dit ook vaak een praktische overweging: veel statistische informatie wordt per gebied verzameld en gepubliceerd, en maatregelen worden vaak in een bepaald gebied genomen.
De werkelijke sociale omgeving van twee stellen die in dezelfde straat wonen kan enorm verschillen
Er zijn twee duidelijke problemen met deze benaderingswijze: stellen zullen niet iedereen in hun woonomgeving kennen én ook mensen kennen buiten hun woonomgeving. Veel collega’s en familieleden zullen bijvoorbeeld niet in dezelfde gemeente wonen, ondanks dat er wel veel contact is. Dit betekent dat de werkelijke sociale omgeving van twee stellen die in dezelfde straat wonen niet hetzelfde is, maar enorm kan verschillen.
In een deel van mijn onderzoek besloot ik dan ook deze sociale omgeving per stel te reconstrueren door CBS-gegevens over de familieleden, collega’s, directe buren en ouders met kinderen in hetzelfde leerjaar op dezelfde basisschool (‘schoolpleinouders’) te combineren.
Meer inzicht in scheidingskansen
Informatie over de sociale omgeving van stellen blijkt inderdaad meer inzicht in hun scheidingskansen op te leveren. Naast dat stellen met meer vermogen minder vaak scheiden, blijkt dat bijvoorbeeld in mindere mate ook te gelden voor stellen die leven in een sociale omgeving met meer financiële middelen.
De reden waarom verschilt. Het vermogen van partners zelf geeft vooral mogelijkheden om plotselinge financiële klappen op te vangen en zo ruzies over financiën te beperken. De financiële middelen die anderen hebben, zijn vooral een indicator voor de mogelijkheden die stellen hebben om lastige situaties te voorkomen en op te lossen, of om door te kunnen groeien naar een toekomst met een stabiel inkomen en een goede woning.
Dat betekent niet dat scheiding op grote schaal besmettelijk is
Andersom kunnen mensen die eerder gescheiden zijn juist informatie geven over het leven na een scheiding. Ook vertellen deze scheidingen in de sociale omgeving van een stel ons iets over de normen en waarden die mensen in de omgeving van een stel hebben. Mensen die in een omgeving leven waar meer gescheiden is, hebben dan ook een grotere kans om uit elkaar te gaan. Dat betekent overigens niet dat scheiding op grote schaal besmettelijk is: scheidingen die jaren terug hebben plaatsgevonden, geven evenveel inzicht als recente scheidingen.
Daarnaast scheiden stellen in een sociale omgeving met meer religieuze inwoners minder vaak, mits deze stellen zelf ook gelovig zijn en niet ongehuwd samenwonen. Dit geldt met name voor stellen die zelf vaak naar geloofsbijeenkomsten gaan.
‘Wat God heeft verbonden, zal de mens niet scheiden’
Op jaarbasis is de kans dat een niet-religieus stel in een gemeente met weinig religieuze inwoners scheidt ongeveer drie keer hoger dan de kans dat een stel dat wekelijks naar geloofsbijeenkomsten gaat in een zeer religieuze gemeente dat doet. Mogelijk komt dit doordat deze meer religieuze stellen zich omringen met anderen die ook zeer gelovig zijn, en ze daardoor nog sterker zijn geneigd zijn traditionele relatienormen (‘Wat God heeft verbonden, zal de mens niet scheiden’) te volgen.
Familie, collega’s en schoolpleinouders
Wat opvallend is, is dat informatie over sommige delen van de sociale omgeving van een stel er meer toe lijkt te doen dan informatie over andere delen van deze omgeving. Met name informatie over familieleden, collega’s en schoolpleinouders doet ertoe.
Het is op dit moment nog niet volledig duidelijk in hoeverre dat komt doordat mensen onderling informatie, normen en waarden delen, en in hoeverre gedeelde genen en gemaakte keuzes – bijvoorbeeld om voor een bepaald bedrijf te gaan werken, of kinderen naar een bepaald soort school te laten gaan – ertoe doen.
Een groep mensen waarvan informatie er niet of nauwelijks toe doet, zijn buren
Een groep mensen waarvan informatie er niet of nauwelijks toe doet, zijn buren. Dit is opvallend, omdat de sociale omgeving van mensen tot nu toe vaak gelijk werd gesteld met hun woonomgeving. Het is dus zaak om te proberen kennis niet alleen op een ruimtelijk niveau te verzamelen en analyseren, maar ook te kijken naar de verschillende groepen die in een wijk of gemeente leven.
Willem Vermeulen werkt bij het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). Hij verdedigde onlangs zijn proefschrift Separation Risks of Married and Cohabiting Couples: How Important is the Social Context? (2025) aan de Rijksuniversiteit Groningen. Dit onderzoek is uitgevoerd bij het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI).
Foto: Vera Arsic via Pexels.com