Sociaal ondernemerschap is meer dan nodig

Dossier

Sociaal ondernemers

De groeiende kloof tussen arm en rijk, langdurige werkloosheid, de sociale problemen in achterstandswijken en de uitputting van onze natuurlijke hulpbronnen: de roep om alternatieve oplossingen is nog nooit zo luid geweest.  Sociaal ondernemerschap zou de bron kunnen zijn van broodnodige sociale vernieuwing.

Het is evident: we moeten naarstig op zoek naar een antwoord op de vraag wie de leiding op zich kan nemen voor de sociale en ecologische vernieuwing van Nederland. De wijze waarop de renovatie zou moeten plaatsvinden, is ook niet langer vanzelfsprekend. Tot het begin van de 20ste eeuw fungeerden families en liefdadigheidsinstellingen als sociaal vangnet voor de nooddruftigen. Daarna werd de opvang vooral de taak van een steeds verder uitdijende overheid en een bijbehorende welvaartsstaat. Thans is er sprake van een groeiend besef dat de complexiteit en hardnekkigheid van de hedendaagse vraagstukken meer vraagt dan overheidsinterventie alleen.

Tegelijkertijd is er sprake van een toenemende waardering voor de rol van ondernemerschap en nieuwe bedrijven als katalysator voor verandering en vernieuwing. De uitdagingen van sociaaleconomische ongelijkheid en milieuvervuiling kunnen niet alleen door de overheid worden opgelost, maar vereisen een gezamenlijke inzet van staat, burgers en ondernemers. De overheid heeft bijvoorbeeld minder middelen tot haar beschikking om te voorzien in kwalitatief goede zorg, scholing of arbeidsmarktintegratie. Tegelijkertijd is er vraag naar een andere type dienstverlening; minder bureaucratisch, effectiever en meer op maat gesneden. Om aan die maatschappelijke vraag tegemoet te kunnen komen, is een verschuiving van leiderschap en sociale vernieuwing van de bureaucratie naar de civil society onvermijdelijk.

Wat heeft de sociale ondernemer te brengen?
Tegen de achtergrond van de hierboven genoemde problemen en veranderingen in: markt, staat en civil society plaatsen we de aandacht voor sociaal ondernemerschap. Sociaal ondernemerschap is een vorm van ondernemerschap waarbij het ontdekken, evalueren en exploiteren van kansen primair is gericht op een sociaal doel. De sociale ondernemer combineert een idealistische gedrevenheid om een bijdrage te leveren aan een sociaal of ecologisch vraagstuk met de eigenschappen van een ondernemer. Het bekendste voorbeeld is Muhammed Yunus, oprichter van de Grameen Bank, geestelijk vader van microkrediet en winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede in 2006. Nederlandse voorbeelden zijn Nicolette Mak, oprichtster van Valid Express, Teun van der Keuken, initiatiefnemer van slaafvrije en duurzaam geproduceerde chocolade Tony Chocolonely en Hans van Putten, ondernemer achter de Thomashuizen. Om dat laatste voorbeeld te nemen: een Thomashuis is een kleinschalige woonvorm voor acht volwassenen met een verstandelijke beperking. Het huis wordt geleid door twee ‘zorgondernemers’: een echtpaar of samenwonend stel die er ook wonen en die de bewoners begeleiden en verzorgen. Zij runnen het Thomashuis als een bedrijf en geven zelf invulling aan de zorg. Hun eigen  creativiteit, kennis en ervaring worden zo optimaal benut. Er zijn ruim 90 Thomashuizen in Nederland.

Wat Yunus, Mak en Van der Keuken en de andere sociale ondernemers gemeenschappelijk hebben, is dat ze problemen omzetten in  kansen. Waar nodig gaan zij daarvoor tegen gangbare opvattingen en overtuigingen in. Ze worden gedreven door een visie dat het anders kan en komen vaak tot onvermoede oplossingen. Bovendien zijn ze bereid risico’s te nemen ongeacht of deze van financiële aard zijn of op het vlak van persoonlijke reputatie liggen.

Is sociaal ondernemerschap de oplossing voor alle hardnekkige problemen? Niet zonder meer. Niet elk probleem is met een duurzaam bedrijfsmodel op te lossen en ook zal er altijd een categorie vraagstukken bestaan waarvoor de samenleving bereid moet zijn offers te brengen. Het verstrekken van een microkrediet aan de allerarmsten in de meest afgelegen gebieden van de wereld zal bijvoorbeeld nooit duurzaam kunnen gebeuren zonder subsidies en giften. Dit neemt niet weg dat microkrediet wel een positieve bijdrage levert aan het doorbreken van de sociale ongelijkheid als het gaat om toegang tot financiële middelen.

Sociale ondernemers en maatschappelijke vernieuwing
Hoe effectief sociaal ondernemerschap kan zijn in de sociale innovatie van een samenleving is nog onduidelijk; daarvoor hebben we er vooralsnog te weinig ervaring mee. Wat we weten van sociaal ondernemerschap is vooral gebaseerd op enkele succesvolle cases. Maar die kennis is onvoldoende om met zekerheid een antwoord te geven op de vraag of sociaal ondernemerschap ook op grote schaal een bijdrage aan maatschappelijke vernieuwing kan leveren. Daar komt nog bij dat uit recent onderzoek blijkt dat sociale ondernemingen moeite hebben om de eerste fasen van het ondernemerschapsproces te overleven. Ook is het profiel van de sociale ondernemer in sommige opzichten minder gunstig dan dat van hun commerciële tegenhanger. Sociale ondernemingen zullen niet altijd overleven of succesvol zijn, toch hebben we de motivatie, gedrevenheid en bovenal de daadkracht en creativiteit van de groeiende groep sociaal ondernemers meer dan nodig. Anders blijven de grote problemen waarvoor we ons geplaatst zien, zeker onbeantwoord.

Brigitte Hoogendoorn is docent Small Business Economics aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam. Dit artikel is gebaseerd op haar proefschrift: ‘Social entrepreneurship in the modern economy: Warm glow, cold feet’. Erasmus Research Institute of  Management (ERIM). Phd. Series No. 246.