Socialisme in één continent

In het regeerakkoord staat geen woord over een politieke unie. Terwijl een politieke beteugeling van de financiële markt hard nodig is. En daar hebben we niet alleen een sterke staat, maar ook een Europese staat voor nodig. Een dringend advies van links voor een aanpak van de economische crisis.

‘De rollen moeten worden omgedraaid: van nu af moet de staat de banken commanderen in plaats van door hen te worden gecommandeerd!’ Het zou zomaar een slogan van Roemers SP kunnen zijn. Maar die hartenkreet stamt uit 1934 en is van de Belgische socialistische denker Hendrik de Man. De Man was de architect van het Plan van de Arbeid, het belangrijkste antwoord van links op de economische crisis van 1929. Het tweede antwoord kwam zoals bekend van rechts: de nationaal-socialistische revolutie in Duitsland.

Sterke socialistische staat

‘We hebben een sterke staat nodig om de Geldmuur omver te halen’. Ook deze plansocialistische slogan is opnieuw zeer actueel. Behalve dat met die sterke staat in eerste instantie de nationale staat werd bedoeld. De socialisatie van de banken- en kredietsector was volgens De Man alleen mogelijk als de nationale verwezenlijking van het socialisme voorrang kreeg op de internationale. In het Europa van de jaren dertig was de keuze simpel: óf ‘socialisme in één land’ óf het socialistisch ideaal moest geheel worden opgegeven. Dit was de kern van het socialisme national dat De Man samen met Paul-Henri Spaak, de latere Europa-architect, in die jaren ontwikkelde. Overigens omarmde ook de vroege nationaal-socialistische beweging het motief van de Brechung der Zinnsherrschaft en zag zij nationale autarkie als uitweg uit de economische crisis. Maar dat motief werd onmiddellijk vertaald als kritiek op de ‘joodse’ woeker en de ‘joodse’ economische wereldheerschappij.

Tragiek van het plansocialisme: nationalisme

De tragiek van het plansocialisme dreigt zich in de huidige tijd te herhalen. Ook nu is de oplossing van ouderwets links net als die van neopopulistisch rechts vooral gericht op behoud van de nationale soevereiniteit. Weliswaar hebben de flankpartijen SP en PVV de verkiezingen verloren, maar ook de winnaars blijven wat dit betreft ambivalent: noch VVD noch PvdA varen een ondubbelzinnig pro-Europese koers. Het kersverse regeerakkoord van Rutte en Samsom spreekt met geen woord over een verdergaande begrotings- of politieke unie.

Sinds 1914 en het falen van de Internationale vertoont de Europese socialistische beweging een inwendige trek naar de natiestaat. Niet alleen ging zij de nationale staat zien als de belangrijkste hefboom van sociale vooruitgang, ook in cultureel opzicht omarmde zij de nationale gedachte. ´De meest geslaagde nationalisatie is dan ook de nationalisatie van het socialisme geweest´, aldus staatsrechtgeleerde Couwenberg.

Nationale politiek wil (internationale) economie beheersen

Die wederzijdse doordringing van socialisme en nationalisme is logisch als we denken aan het voornaamste structuurkenmerk van het kapitalistische wereldsysteem: de geografische incongruentie tussen politiek en economie. De financieel-economische markten zijn, zeker sinds het einde van het embedded capitalism van de jaren vijftig en de neoliberale deregulering van de jaren tachtig, veel groter, sneller en machtiger geworden dan de doorgaans kleinere en trager opererende nationale staten.

Wat nu de ‘constructiefout’ van de Europese muntunie wordt genoemd is precies deze geografische ongelijkheid en dit tempoverschil tussen economische en politieke instituties, die de laatsten tot een permanente machteloosheid veroordelen. De oplossing ligt daarom voor de hand: de politiek moet de op hol geslagen en geglobaliseerde markten weer inhalen en aan banden leggen.

Gevaarlijke re-integratie van politieke en economische structuren

Deze re-integratie van politieke en economische structuren is maar op twee manieren denkbaar. Óf men sluit zich af van de wereldmarkt en installeert het socialisme in één land, óf men streeft naar een wereldregering die alle staten omvat. De laatste optie is utopisch, de eerste realistisch maar gevaarlijk. Terugtrekking uit de wereldmarkt vereist immers centralisatie van politieke en economische macht in één commandostructuur, onder het primaat van de politiek, met als doel nationale protectie en economische autarkie. Die exit kon in de moderne geschiedenis doorgaans alleen worden gerealiseerd via een socialistische en/of nationalistische revolutie die alle krachten van de natie wist te mobiliseren tegen de buitenwereld, met als doel een door de staat geforceerde industrialisatie op gang te brengen. Dat was de historische logica die Sovjet-Rusland, Nazi-Duitsland en communistisch China het pad op dreef van een totalitaire oorlogseconomie.

De tragiek van het klassieke socialisme is dat het telkens weer werd overgenomen door deze logica van nationale afsluiting en daardoor zijn internationale aspiraties verloor. Dat gold ook voor de plansocialisten in de jaren dertig. Het dreigt in de huidige Europese crisis opnieuw te gebeuren met linkse partijen als de SP in Nederland, de Linkspartei in Duitsland of Syriza in Griekenland.

Sterke staat is een Europese staat

Maar de sterke staat die de Geldmuur omver kan halen kan alleen een Europese staat zijn. Een verdere politisering en democratisering van Europa is de enige manier om de neoliberale bias van de Europese Unie te bestrijden, de marktmachten te beteugelen en Europa daadwerkelijk te socialiseren en te vergroenen. Een sterk Europa is ook de gulden middenweg tussen het abstracte kosmopolitisme waar eurosceptici terecht op afgeven en het nationalisme dat zij ten onrechte zien als de enige manier om ‘onze’ democratie en verzorgingsstaat te behouden. In plaats van ‘socialisme in één land’ dus: socialisme in één continent.

Dick Pels is socioloog en directeur van Bureau de Helling, het wetenschappelijk bureau van GroenLinks.

 

Dit artikel is 1740 keer bekeken.

Reacties op dit artikel (2)

  1. Links zijn is een genetisch defect.Alle grote moordenaars der mensheid zijn ook al links.De grootste massamoordenaars aller tijden: Mao, Stalin,Pol Pot en Hitler waren allen socialisten,dus links.De ideologische wortels van zowel de nationaalsocialisten als van de fascisten liggen in het marxisme.Mussolini was eerst een socialist.Adolf Hitler past ook in het rijtje linkse monsters.Hij noemde zich ‘socialist’ en zag communisme als grote concurrent van het socialisme. Het rood in de nazivlag was het rood van het socialisme.Hitler wilde een ‘maakbare samenleving’, een onderworpen samenleving, verre van liberaal rechts.NSDAP = Nationaal SOCIALISTISCHE Duitse ARBEIDERSPARTIJ. Behoorlijk links.NSB betekent toch: Nationaal Socilalistische Beweging?Joseph Goebbels(was een Duits minister van Volksvoorlichting en Propaganda) had omstandig uitgelegd, dat de nazi-doctrine een socialistische was.Een citaat van Hitler;“Wat doet het ertoe banken en fabrieken te socialiseren-wir sozialisieren die menschen”. In dit opzicht was het nationaal-socialisme meer dan een politieke partij. Het was uit op een nieuwe cultuur en een nieuw type mens, die het resultaat moesten zijn van een gezindheidssocialisme. Op 1 mei 1927 schreef Hitler: “Wij zijn socialisten, zijn vijanden, doodsvijanden van het huidige kapitalistische economische systeem met zijn uitbuiting van de economisch zwakken, met zijn onrechtvaardigheid van lonen, met zijn immorele beoordeling van mensen op basis van rijkdom en geld in plaats van verantwoordelijkheid en prestaties en we zijn vastbesloten om dit systeem koste wat het kost te vernietigen.”Het basisprogramma van de NSDAP uit 1920, dat later als definitief en onveranderbaar werd aangemerkt, ademde in onderdelen een socialistische en in zijn geheel anti-kapitalistische geest…

    Kapitalisten zijn in Nazi-Duitsland uit hun macht ontheven. Bedrijfsbelangen liggen voortaan in het verlengde van de belangen van de Staat en hetgeen de Staat wil.Rechts in economische zin, heeft een voorkeur voor kapitalistische verhoudingen en verregaande ondernemingsvrijheid, individualisering en marktwerking.Het Duitse nationaal-socialisme wel degelijk als een socialisme moet worden beschouwd, waar het gaat om de gemeenschappelijke kern van alle vormen van socialisme: de kritiek op laissez faire kapitalisme en sociale traditionele sociale ongelijkheid. De nazi’s slaagden erin een eind te maken aan de standenstaat en de diepe scheiding tussen burgers en arbeiders.Een fascistische staat is gewoon een staat die zich niet bezig houd met de vrijheden individu, maar de macht en productiviteit van het collectief.Zo is ook het vaak als Communistische/ socialistische getekende Sovjet-unie een Fascistische staat, net als nazi-Duitsland.Hitler was verre van een nationalist, ondanks “Nationalsozialistische Partei”. Hij was een op en top gewelddadig imperialist, het Derde Rijk, in de lange traditie van Duits imperialisme, in navolging van het eerste Heilige Duits-Romeinse Rijk en keizer Frederick III van de Habsburgers, ‘Austriae est imperare orbi universo’ en later keizer Wilhelm II.De conclusie kan niet anders zijn dan dat Adolf Hitler,die vierde de 1 mei, een onversneden gewelddadig socialist was,dus links.Hitler zag communisme als grote concurrent van het socialisme.Het was een ‘duel tussen twee socialismen’…

    De Sovjetunie heeft altijd beweerd dat zij op weg was naar het communisme en nu kwam daar een Duitse pippo met een partij die ook het woord socialistisch in de naam had.De twee Führers (letterlijk, want ook Stalin werd Vozjd (Leider) genoemd) bewonderden dan wel elkaar, maar twee krokodillen in één vijver, is er één te veel. En dus beval Stalin in 1933 via de Komintern om de nazi’s voortaan “fascisten” te dopen en ze als extreemrechts te bestempelen.En net als bij de nazi’s,onder Stalin, Mao en Pol Pot werden ook massaal socialisten opgesloten en vermoord, met miljoenen tegelijk. Dat hoort ook een beetje bij die religie.De term ‘extreem rechts’ is afkomstig van de Sovjet Unie en diende als propaganda middel om de infameuze nazi ideologie niet negatief op het communisme te laten afstalen.Toen Hitler in 1941 zijn bondgenootschap met Stalin verbrak de communisten zich afficheren als antipode van Hitler. Een ideale gelegenheid om Hitler te herdefiniëren als rechts.Stalin was links, dus gelooft iemand die onbekend is met Hitlers ideologische achtergrond en politiek al snel dat Hitler dan wel rechts zal zijn geweest.Een fascist of nazi is iemand die geweld, bedreiging, intimidatie, vernieling gebruikt om zijn, al dan niet politieke, doelen te bereiken en dat zien we sinds de tweede wereldoorlog alleen aan de linkerkant. En die achterlijke linkse lozers, die zichzelf “anti fascisten” noemen, moeten ze eens in de spiegel kijken, dan pas zullen ze de echte fascisten zien…

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.