Over migranten wordt vaak gezegd dat ze ‘onze’ huizen en banen inpikken, terwijl de realiteit dikwijls schrijnend is, zoals voor arbeidsmigranten die wonen in overvolle ‘matrassenwoningen’ (Open Kamer, 2019) en werken onder slechte arbeidsomstandigheden (Kenniscentrum arbeidsmigranten, 2022). Toch worden vluchtelingen, internationale studenten en arbeidsmigranten als zondebok neergezet. Ligt het probleem echt bij hen, of moeten we beter kijken naar ons lokale beleid?
Afstemmen van lokaal beleid op de unieke diversiteit van elke stad maakt een wereld van verschil
Hoe zorgen steden ervoor dat iedereen – ongeacht afkomst – zich gewaardeerd voelt? Onderzoek van Pisarevskaya, Van Breugel en Scholten (2023) toont aan dat het afstemmen van lokaal beleid op de unieke diversiteit van elke stad een wereld van verschil maakt.
Gemeenten die worstelen met migratievraagstukken en diversiteitsbeleid kunnen daar lessen uit trekken. Beleid dat niet aansluit op de diversiteit van bewoners vormt een grote uitdaging voor gemeenten en steden. Het is daarom tijd om af te stappen van een one-size-fits-all-aanpak van grote steden en te kiezen voor beleid dat écht aansluit op de lokale situatie.
Verschillen in bevolkingssamenstelling
Stedelijke diversiteit gaat niet alleen over de cijfers van nieuwkomers en Nederlanders met een migratieachtergrond. Elke stad heeft verschillen in etnische samenstellingen, woonsegregatie, sociaaleconomische ongelijkheden en internationale mobiliteit.
Rijswijk of Amstelveen ervaren juist relatief lage ongelijkheden in educatie en inkomen
Migratie- en inclusiebeleid richt zich vaak op grote, superdiverse majority-minority-steden waar de meerderheid van de stadsbewoners een migratieachtergrond heeft (Crul, 2015), terwijl kleine steden en perifere gemeenten met andere soorten uitdagingen achterblijven in beleidsontwikkelingen of het beleid van grotere steden kopiëren. Het erkennen van de unieke sociaal-demografische samenstelling van steden is cruciaal voor het maken van passend, lokaal beleid.
Diagnosticeren en beleid ontwerpen
In plaats van de one-size-fits-all-benadering zouden steden twee belangrijke stappen moeten zetten: de diversiteitskenmerken van de huidige bevolking diagnosticeren en beleid ontwerpen dat aansluit bij deze samenstelling.
Een goede eerste stap is weten wat de sociaaleconomische diversiteit van jouw stad is op het gebied van migratiediversiteit, mobiliteit, ongelijkheid en segregatie. Data zijn te vinden in CBS Statline (CBS, 2024). Deze kernaspecten geven een globaal beeld van de behoeften van de lokale bevolking en bieden waardevolle aanknopingspunten voor het maken van passend beleid.
Zodra je weet waar jouw stad staat, kan je beginnen met evalueren van het huidige beleid
Zodra je weet waar jouw stad staat, kan je beginnen met het evalueren van het huidige beleid: wat is nodig om beter in te spelen op de behoeften van de lokale bevolking? Er valt veel te leren van het beleid en de demografische samenstelling van steden die vergelijkbaar zijn met jouw eigen stad.
Diverse steden – divers beleid
Kent jouw stad hoge diversiteit met een laag niveau van ongelijkheid en segregatie, zoals Amstelveen en Rijswijk? Dan is een aanpak waarbij diversiteit een integraal onderdeel is in alle beleidsdomeinen passend: sociaal, economisch, cultureel en ruimtelijk.
Rijswijk beperkt zich tot een smalle focus op anti-polarisatie, waarin migratie vooral als probleem wordt gezien
Amstelveen is een inspirerend voorbeeld: er is een migratie-gerelateerde diversiteitsagenda verwerkt in beleidsterreinen, zoals onderwijs, huisvesting en cultuurparticipatie. Dit beleid versterkt de gemeenschap en benut diversiteit als kracht. Rijswijk beperkt zich daarentegen tot een smalle focus op antipolarisatie, waarin migratie vooral als probleem wordt gezien – een te beperkte benadering voor een stad met deze sociaal-demografische samenstelling.
Lijkt jouw stad op Dronten, Noordwijkerhout of het Bildt, met een hoge internationale mobiliteit voor het relatief kleine inwonersaantal? Dan is een gerichte aanpak een goed idee, zeker bij segregatie en ongelijkheid tussen migranten en niet-migranten. Gemeenten zoals deze richten zich op algemene thema’s zoals participatie, zorg, sociale cohesie en leefbaarheid in hun beleidsplannen. Dit kan echter het risico met zich meebrengen dat de specifieke behoeften van nieuwkomers, zoals EU-migranten, vluchtelingen of gezinsmigranten, over het hoofd worden gezien.
In gemeenten met hoge internationale mobiliteit is het essentieel dat nieuwkomers snel duidelijke informatie krijgen
In gemeenten met hoge internationale mobiliteit is het essentieel dat nieuwkomers snel duidelijke informatie krijgen over hun rechten en regels in hun eigen taal. Noordwijkerhout zet in op toegankelijke communicatie, bijvoorbeeld voor laaggeletterden. Dit principe kan eenvoudig worden uitgebreid naar buitenlandse inwoners.
Ten slotte is het belangrijk om beleid te ontwikkelen dat segregatie en polarisatie tegengaat en sociale menging bevordert. Beleid dat nieuwkomers isoleert, zoals huisvesting aan de rand van de stad, vergroot uitsluiting en vooroordelen.
Het is juist van belang om interculturele ontmoetingen te creëren tussen nieuwkomers en de gevestigde bevolking
Het is juist van belang om kansen te creëren voor interculturele ontmoetingen tussen nieuwkomers en de gevestigde bevolking. Ook wordt beleid een stuk effectiever wanneer het in samenwerking met (migranten)groepen wordt gemaakt. Integratie is immers altijd een proces van wederzijdse aanpassing.
Naar beleid op maat
In plaats van blind handelen op politieke overtuiging of ideologie, is het goed om eerst te checken wat de praktische realiteit is. Beleid zou niet gedreven moeten worden door de illusie van toekomstige verandering. Toekomstige doelen kunnen niet worden behaald zonder je startpunt te kennen.
Zo trekken we migratie uit een sfeer van spanning en conflict
Elke stad verdient beleid dat aansluit op haar eigen dynamiek. Inzicht ontwikkelen in de huidige situatie van jouw stad vormt een stevig fundament om toekomstvisies op te baseren. Zo stoppen we met het aanwijzen van een schuldige groep, trekken we migratie uit een sfeer van spanning en conflict, en werken we aan het verbeteren van onze steden voor iedere inwoner.
Asya Pisarevskaya is universitair docent in Governance van Migratie en Diversiteit aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. In het open-access boek Cities of Migration: Understanding the diversity of urban diversities in Europe (Pisarevskaya & Scholten, 2025) lees je ook over andere Europese steden. Eline Teunissen is assistent researcher migratie en inclusie aan de EUR.
Foto: Tom Jutte (Flickr Creative Commons)