De arbeidsparticipatie van mensen met een kwetsbare positie – zoals mensen met fysieke, psychische of verstandelijke beperking, chronisch zieken, statushouders of arbeidsgerechtigde vluchtelingen – in voor hen waardevol werk blijft achter bij die van de beroepsbevolking als geheel (Team Inclusieve Arbeidsmarkt, 2023; De Bell & Dikkers, 2022). De laatste jaren is hier nauwelijks verandering in gekomen.
Nederland telt ruim 1,2 miljoen mensen van wie het arbeidspotentieel niet of onvoldoende wordt benut
Nederland telt op dit moment ruim 1,2 miljoen mensen van wie het arbeidspotentieel niet of onvoldoende wordt benut (Koomen, 2022). Tegelijkertijd is er een maatschappelijke behoefte aan een breed gedragen visie op arbeidsparticipatie en inclusief werk in de gedigitaliseerde samenleving (Ten Hoonte, 2022).
Hier verandering in brengen en mensen met afstand tot de arbeidsmarkt aan het werk helpen is niet alleen belangrijk voor het welbevinden deze mensen zelf, maar ook voor werkgevers. In de huidige tijd van demografische krimp (ontgroening en vergrijzing) en oplopende personeelstekorten kunnen zij profiteren van een betere benutting van het arbeidspotentieel van mensen voor wie meedoen op de arbeidsmarkt nu nog niet vanzelfsprekend is.
Meer participatie op arbeidsmarkt
Vanuit politiek en beleid wordt daarom ingezet op technologische mogelijkheden om toe te werken naar een arbeidsmarkt waar iedereen meedoet en dezelfde mogelijkheden heeft om een passende baan te vinden. De verwachting is dat technologie kan bijdragen aan de bevordering van de arbeidsparticipatie en tegelijkertijd competentie verhogend kan zijn voor mensen die door een specifieke belemmering een afstand tot de arbeidsmarkt ervaren.
Werkgevers benutten technologie te weinig om mensen met een kwetsbare positie op de arbeidsmarkt in dienst te nemen
Werkgevers benutten echter nog te weinig technologie om mensen met een kwetsbare positie op de arbeidsmarkt in dienst te nemen. Zij zijn onbekend met wat mogelijk is of laten zich afschrikken door de verwachte kosten, dit is met name het geval in mkb-bedrijven (De Kort, SZW 2024).
De redenen voor het niet of nauwelijks gebruiken van technologische oplossingen voor het vergroten van arbeidsmarktparticipatie zijn echter nog complexer, blijkt uit ons onderzoek (Wamelink et al., 2024). We pleiten daarom voor het verbreden van het perspectief op onbenut arbeidspotentieel vanuit een relationele benadering en systemisch perspectief.
Inclusieve technologie inzetten
De term ‘inclusieve technologie’ of ‘inclusiviteitstechnologie’ wordt in Nederland met name gebruikt voor technologische oplossingen die zijn gericht op het ondersteunen van de ‘kwetsbare’ werknemer, zodat deze zoveel mogelijk als reguliere medewerker mee kan draaien in het arbeidsproces (Looze & Hazelzet, 2019; Kranenborg et al. 2021; Baltrusch et al., 2024).
Er zijn ruim veertig technologische tools voor verbetering van persoonlijk, sociaal en lichamelijk functioneren van werknemers
Op dit moment zijn in Nederland ruim veertig technologische tools bekend die gericht zijn op het verbeteren van het persoonlijk, sociaal en lichamelijk functioneren van werknemers (Huysmans et al., 2024).
Voorbeelden zijn het bieden van lichamelijke ondersteuning door een collaboratieve robot of een ondersteunend exoskelet. Net als hulp bij communicatie voor slechthorenden met specifieke vormen van vertaaltechnologie of cognitieve ondersteuning door het projecteren van werkinstructies op een slimme bril.
Een recente publicatie (2024) over deze tools van het Kenniscentrum Arbeidsdeskundigen geeft handvatten om technologische ondersteuningsmogelijkheden bij werkgevers onder de aandacht te brengen.
Tot nu toe werd ‘inclusiviteitstechnologie’ nauwelijks ontwikkeld en ingezet binnen de reguliere arbeidsmarkt
Dit is een belangrijke stap: tot nu toe werd een groot deel van de ‘inclusiviteitstechnologie’ ontwikkeld en ingezet binnen sociaal ontwikkelbedrijven en beschut werk en nauwelijks binnen de reguliere arbeidsmarkt(Knelage et al., 2023; Kranenborg et al. 2024).
Samenspel individu, werksituatie en werkgever
Het vermogen om arbeid te verrichten hangt niet enkel af van het individu, maar ontstaat mede in het samenspel tussen individu, werksituatie en werkgever (Oomen, 2017; Wamelink et al., 2024). Voorzieningen, regelingen en ondersteuning voor meer arbeidsparticipatie richten zich veelal eenzijdig op de werkgevers of op de werknemers of kandidaat-werknemers. Voor verbinding en gezamenlijke afweging van benodigde ondersteuning is tot nog toe minder aandacht.
Vergroten van arbeidsmarktparticipatie heeft alles te maken met relaties en samenwerking
Maar vergroten van arbeidsmarktparticipatie heeft alles te maken met relaties en samenwerking op alle relevante niveaus: de werkgevers onderling, tussen werkgever en (potentiële) werknemers en tussen werkgever en partijen uit het omringende ‘systeem’, zoals UWV, gemeenten, arbodiensten, re-integratiebedrijven en werkgeversservicepunten (WSP’s) (Schell-Kiehl, Bakker & Stavenuiter, 2024).
Het verhogen van de arbeidsparticipatie van mensen met een kwetsbare positie gaat naast het vinden van een baan evenzeer om het gehele proces van voorbereiding en selectie, de (proef)plaatsing zelf – oftewel om het matchen en vervolgens het behouden van de baan en het werkend vermogen (employability) van de individuele werknemer.
Het is daarom belangrijk de relaties tussen de verschillende stakeholders (binnen en tussen de niveaus), en tussen uitvoering en beleid te intensiveren. En dus te kiezen voor een relationele benadering.
De vraag in hoeverre en in welke vorm inclusieve technologie ondersteunend en aanvullend kan zijn om het doel van de inclusieve (regionale) arbeidsmarkt te realiseren, wordt in de relationele benadering nog niet of nauwelijks in meegenomen.1
Systeem veranderen met technologie
Om een inclusieve arbeidsmarkt binnen de digitale samenleving te ontwikkelen en te bestendigen, is een breder perspectief nodig op technologische oplossingen en een benadering die inzet op verandering van het hele systeem. Dit systeem omvat alle partijen die een rol spelen bij het vinden van werk voor mensen met een kwetsbare positie op de arbeidsmarkt: werkgevers(organisaties), werknemers(organisaties), gemeenten, UWV, WSP’s (werkgeverservicepunten) en intermediairs zoals re-integratiebedrijven en arbodiensten.
Zo brengen we bijvoorbeeld de mogelijkheden voor technologische oplossingen voor werkgevers en intermediairs in kaart. Denk hierbij aan het inzetten van virtual reality om stigmatisering bij werkgevers van mensen met psychische aandoeningen tegen te gaan en langdurig zieke medewerkers te helpen bij hun re-integratie.
Met AI-tools kunnen de efficiëntie en de diepgang van analyses voor loopbaanbegeleiding verbeterd worden
Maar met de inzet van AI-tools, zoals machine learning en deep learning, kunnen ook de efficiëntie en de diepgang van analyses voor loopbaanbegeleiding verbeterd worden (Nieuwboer, Schell-Kiehl & Van Dam, 2022).
Door bepaalde taken met behulp van AI te automatiseren kunnen arbeidsdeskundigen en loopbaanprofessionals zich optimaal richten op het toeleiden, begeleiden en ontwikkelen van kandidaat-werknemers en daarmee op het vergroten van hun arbeidsparticipatie; waarbij nadrukkelijk aandacht is voor het versterken van de ‘kunstmatige intelligentie’ met de natuurlijke intelligentie van de professional (Nieuwboer, Schell-Kiehl & Van Dam, 2022)
Niet alleen individuele mensen ‘fixen’ met technologie, maar het hele ‘systeem’
Met andere woorden, niet alleen individuele mensen willen ‘fixen’ met behulp van technologie, maar het hele ‘systeem’ en daarmee alle betrokken partijen die een cruciale rol spelen bij het vinden van werk voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.
Ines Schell-Kiehl is lector Inclusief Werk & Technologie bij Saxion en senior onderzoeker het Verwey-Jonker Instituut. Monique Stavenuiter leidt de onderzoeksgroep maatschappelijke participatie bij het Verwey-Jonker Instituut. Nikki Wamelink werkt als onderzoeker bij Saxion in het lectoraat Employability Transition.
Noot
- Deze vraag vormt de basis voor het lectoraat Inclusief Werk & Technologie van Hogeschool Saxion.