Meedoen met een verstandelijke beperking is een opgave voor ons allemaal

De 1,2 miljoen mensen met een verstandelijke beperking hebben het moeilijk in onze samenleving, concludeert het Sociaal en Cultureel Planbureau in zijn rapport ‘Maatwerk in meedoen’, dat vandaag verschijnt. Samenwerking tussen maatschappelijke organisaties, overheid en bedrijven kan helpen.

Meedoen in de samenleving is belangrijk omdat het invloed heeft op iemands leefsituatie en eigenwaarde. Ook mensen met een verstandelijke beperking willen meedoen: ze willen vrienden en kennissen hebben, een baan, een huis en voldoende financiële middelen om leuke dingen te kunnen ondernemen (Bakker et al. 2014). Zij hebben volgens het VN-verdrag Handicap, net als anderen, ook het recht om zo gelijkwaardig en volwaardig mogelijk mee te doen in de samenleving (Wetten.nl 2016).

Hoe meer mensen meedoen, hoe meer solidariteit en sociale samenhang (Bredewold 2014; Putman en Woittiez 2020) en dat is goed voor de kwaliteit van de samenleving als geheel. En hoe meer mensen met een verstandelijke beperking zich zelfstandig of met hulp van hun omgeving kunnen redden in de samenleving, hoe minder collectieve uitgaven.

Meedoen lukt nog niet goed voor mensen met een verstandelijke beperking

Het gaat minder goed met mensen met een verstandelijke beperking dan met mensen zonder zo’n beperking, blijkt uit het SCP-rapport ‘Maatwerk in meedoen’ (zie figuur 1). Ze zijn minder vaak tevreden met het leven (ruim 70%), vaker eenzaam (65%) en ze sporten minder en gaan minder uit (ruim 40%) dan mensen zonder verstandelijke beperking (respectievelijk ruim 90%, 35% en 75%).

Figuur 1. Kwaliteit van leven: tevredenheid (a), eenzaamheid en participatie naar het al dan niet hebben van een verstandelijke beperking, 2015-2017 (in procenten, n=13.192-16.130) (ab)

a Tevreden betekent een rapportcijfer van 6 of hoger.
b De verschillen tussen respondenten met en zonder verstandelijke beperking zijn significant. Deze verschillen blijven bestaan wanneer we corrigeren voor, leeftijd, geslacht en huishoudsamenstelling.
Bron: SCP (SDI’15-’17)

‘Double trouble’

De lagere kwaliteit van leven komt onder meer doordat ze minder zelf kunnen (minder zelfredzaam zijn): ze hebben bijvoorbeeld vaker moeite hun huishouden te runnen, hun financiën te beheren en formulieren in te vullen. Wat het extra lastig voor mensen met een verstandelijke beperking maakt, is dat ze hun tekort aan zelfredzaamheid vaak niet kunnen compenseren met hulpbronnen: zij hebben minder familie, vrienden of collega’s op het werk die hen zouden kunnen helpen en beschikken ook over minder geld om die hulp in te kopen.

Bij 44 procent van hen stapelen deze problemen zich op: er is sprake van double trouble (zie figuur 2). Denk bijvoorbeeld aan schulden. Als iemand schulden heeft, kan hij gestrest raken. Hierdoor kan hij de problemen nog minder goed aan, waardoor werken lastiger wordt en hij misschien zijn baan verliest, en zo nog dieper in de schulden komt. Het is lastig om uit zo’n vicieuze cirkel te komen.

Diverse groep

Nou is het niet zo dat het met alle mensen met een verstandelijke beperking niet zo goed gaat. Er zijn er ook die het vrijwel zelf of met enige hulp redden. Maar dat aandeel is met 18 procent veel kleiner dan het aandeel dat weinig zelfredzaam is en weinig hulpbronnen heeft (44%). Hulp aan de groep mensen met verstandelijke beperkingen kan dus zeker niet ‘one-size-fits-all’ zijn. Bij mensen met een verstandelijke beperking die wel zelfredzaam en veel hulpbronnen hebben, kan overigens sprake zijn van een fragiel evenwicht, dat niet stand houdt bij het verliezen van een baan, of overlijden van een ouder. ‘Waakvlam’-ondersteuning die waar nodig snel op- of afgeschaald kan worden zou hierbij kunnen helpen (Financiën 2019).

Figuur 2. Cumulatie van problemen met zelfredzaamheid en ontbreken van hulpbronnen naar het al dan niet hebben van een verstandelijke beperking, 2015-2017 (in procenten, n=13.570) (a)

a De verschillen tussen respondenten met en zonder verstandelijke beperking zijn significant. Deze verschillen blijven significant wanneer we corrigeren voor leeftijd, geslacht en huishoudsamenstelling.
Bron: SCP (SDI’15-’17)

Wat moet er gebeuren?

Vanwege het probleem van ‘double trouble’ is het van belang dat er op meerdere terreinen tegelijkertijd hulp wordt geboden. Daartoe moet er worden samengewerkt door de verschillende hulpverleners. Ondersteuning bij het zoeken naar een baan heeft meer zin als tegelijkertijd hulp komt bij het oplossen van schulden en er iemand is die in de gaten houdt dat degene waar het om gaat, op tijd op zijn sollicitatiegesprek verschijnt. Er is dus afstemming nodig tussen diverse organisaties en hulpverleners. Ook is het belangrijk dat de hulp in samenspraak met de mensen met een verstandelijke beperking bepaald wordt. Voor hen zijn namelijk andere zaken van belang voor de tevredenheid met het leven dan voor mensen zonder verstandelijke beperking, zo blijkt uit Eggink et al. (2020). Het gaat bij mensen met een verstandelijke beperking daarbij vooral om het hebben van vrienden en het zelf de financiën kunnen regelen terwijl bij mensen zonder verstandelijk beperking vooral hun gezondheid en arbeidsparticipatie belangrijk zijn.

De overheid kan die samenwerking tussen allerlei partijen stimuleren door de verschillende regelingen en de financiering beter op elkaar af te stemmen (Kromhout et al. 2020). Gemeenten kunnen hun brieven eenvoudiger maken zodat meer mensen ze begrijpen. Maar niet alleen de overheid is aan zet. Werkgevers kunnen helpen door iemand met een verstandelijke beperking in dienst te nemen. En mensen zonder een verstandelijke beperking kunnen van betekenis zijn door een praatje te maken of bij het boodschappen doen een handje toe steken als dat nodig is. Maar dat is wel een proces van lange adem want het begint er mee dat we het normaal vinden dat niet iedereen hetzelfde is en kan.

Isolde Woittiez en Evelien Eggink zijn onderzoekers bij het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en met Mirjam de Klerk de auteurs van het rapport Maatwerk in meedoen. Een vergelijking van zelfredzaamheid, hulpbronnen en kwaliteit van leven tussen mensen met en zonder verstandelijke beperking.

 

Foto: Fernando@cferdo on Unsplash