‘De integratie van Nederlanders met een migratieachtergrond is mislukt’, sprak minister-president Schoof recentelijk. Aanleiding waren de rellen tussen supporters van voetbalclubs Ajax en Maccabi Tel Aviv, die elkaar na afloop van de wedstrijd in Amsterdam met geweld te lijf gingen. Al snel problematiseerden media en politiek de migratieachtergrond van de Amsterdammers.
De discussie over de integratie van migranten en hun kinderen bleef in de daaropvolgende weken oplaaien
Op het eerste oog zou een deel van de Nederlandse relschoppers een Marokkaans-Nederlandse achtergrond hebben en de Israëlische supporters vanuit een antisemitisch motief hebben aangevallen. Hoewel in de nasleep van de rellen bleek dat het geweld tweerichtingsverkeer was, bleef de discussie over de integratie van migranten en hun kinderen in de daaropvolgende weken oplaaien.
Verhouding tot overheden
Te midden van het sterk gepolariseerde politieke debat over migratie en samenleven is het belangrijk oog te hebben voor hoe deze tweedegeneratiemigranten (dat wil zeggen zij die geboren en getogen zijn in Nederland, maar ten minste één ouder hebben die in het buitenland is geboren) zich verhoudt tot ‘de overheid’.
Op lokaal niveau moeten migrantenkinderen navigeren tussen hun meervoudige identiteiten
Juist op het lokale niveau staan migranten en hun kinderen in contact met de overheid. Gemeenten zijn de meest nabije en zichtbare overheidslaag. Op lokaal niveau moeten migrantenkinderen navigeren tussen hun meervoudige identiteiten en hun weg vinden in een samenleving waar zij, anders dan hun ouders, geboren en getogen zijn (Parker & Song, 2014).
Wij onderzochten daarom het vertrouwen van tweedegeneratiemigranten in hun gemeente of stad (Belabas & Migchelbrink, 2025). We zetten een survey uit onder een grote groep met een eerste- (149) of tweedegeneratiemigrantenachtergrond (636) .
Dubbel referentiekader
Het vertrouwen van eerstegeneratiemigranten in de overheid ligt vaak hoger dan het vertrouwen van de tweede generatie. Dit wordt vaak verklaard vanuit het dubbele referentiekader (Röder & Mühlau, 2012).
Tweedegeneratiemigranten worden net als hun ouders constant geconfronteerd met sociale uitsluiting en discriminatie
Het houdt in dat eerstegeneratiemigranten hun (vaak negatieve) ervaringen in het land van herkomst vergelijken met ervaringen in het vestigingsland. Tweedegeneratiemigranten die in Nederland geboren en getogen zijn missen dit vergelijkend perspectief, maar worden net als hun ouders wel constant geconfronteerd met sociale uitsluiting en discriminatie.
Dit effect wordt versterkt doordat zij steeds worden aangesproken op hun achtergrond als tweedegeneratiemigrant
Dit kan leiden tot de integratieparadox, het verschijnsel dat juist hoger opgeleide migranten, wier integratie op alle vlakken een succes lijkt, een sterker gevoel van vervreemding of ontkoppeling ervaren van de samenleving waarin ze geboren en opgegroeid zijn (De Vroome et al., 2013; Entzinger, 2014). Dit effect wordt verder versterkt doordat zij constant worden aangesproken op hun achtergrond als tweedegeneratiemigrant, onder andere door landelijke politici en gezagsdragers.
Hoopvol vertrouwen
Vertrouwen kan gezien worden als een meetlint waarvan afgelezen kan worden of migranten de overheid als toegankelijk, rechtvaardig en representatief ervaren. Het zegt iets over de wijze waarop mensen overheidsdiensten ervaren en weerspiegelt een breder gevoel van acceptatie van en betrokkenheid bij de samenleving.
Het vertrouwen van tweedegeneratiemigranten blijkt niet uitgesproken hoog of laag, maar net iets boven neutraal. Daarbij zien we dat de directe interacties met overheidsinstanties zowel voor migranten als hun nakomelingen van cruciaal belang zijn voor het vertrouwen in hun gemeente.
Vertrouwen van tweede generatie lijkt vooral samen te hangen met wijze waarop gemeente met hen omgaat
Het vertrouwen van de tweede generatie lijkt vooral samen te hangen met de kwaliteit van de dienstverlening, en nog belangrijker: de wijze waarop de gemeente met hen omgaat (dat wil zeggen een eerlijke en gelijke behandeling).
Deze uitkomsten ondersteunen eerder onderzoek, zoals dat van Fersch en Dreidahl (2018). Zij toonden aan dat betrouwbare face-to-face-interacties met dienstverlenende ambtenaren wantrouwen op systeemniveau – in dit geval de nationale overheid en de polariserende discoursen rondom migranten die daarvandaan komt – kunnen overstijgen.
Eerlijke en gelijke behandeling reflecteert de morele normen en waarden van de samenleving
Kumlin en Rothstein (2008) concludeerden eerder dat gelijke en eerlijke behandeling een groter effect heeft op het vertrouwen van minderheden in hun overheid dan bij meerderheidsgroepen het geval was. Zij stellen dat een eerlijke en gelijke behandeling de morele normen en waarden reflecteert van de samenleving waarin migranten zich bevinden.
Onze studie benadrukt het belang van eerlijke behandeling en kwalitatief goede dienstverlening voor het vertrouwen van zowel migranten als hun nakomelingen. Dit is hoopvol, omdat het lokale overheden de kans biedt om het vertrouwen van migranten in hen daadwerkelijk te beïnvloeden.
Loyale burgers
Op basis van het Exit-Voice-Loyalty-Neglect-model van Hirschman (1970; Farrell, 1983) onderzochten we bovendien hoe vertrouwen (of het gebrek daaraan) zich vertaalt naar vier typen gedragingen. Vertrouwen (of een gebrek daaraan) kan ertoe leiden dat mensen de stad of gemeente verlaten (exit) of zich actief uitspreken voor of tegen het beleid van de lokale overheid (voice). Daarnaast kan het ertoe leiden dat mensen de bestaande situatie te goeder trouw accepteren (loyality) of de relatie met de lokale overheid verwaarlozen en zich onttrekken aan de gemeente en de lokale dienstverlening (neglect).
Vertrouwen in de lokale overheid vertaalt zich vooral in loyale burgers
Uit ons onderzoek blijkt dat vertrouwen van tweedegeneratiemigranten in de lokale overheid zich vooral vertaalt in loyale burgers. De resultaten tonen een positieve samenhang tussen het vertrouwen en loyaliteit richting de gemeente, en een negatief verband tussen vertrouwen en kans dat mensen de gemeente willen verlaten (exit) of zich aan de gemeenschap en lokale dienstverlening willen onttrekken (neglect). We vonden geen bewijs voor de samenhang tussen vertrouwen en voice-gedrag.
Vertrouwen verkleint de kans dat mensen met een tweedegeneratieachtergrond zich aan de gemeenschap onttrekken
Hieruit blijkt dat vertrouwen een positieve uitwerking kan hebben op de verbondenheid van tweedegeneratiemigranten met hun stad of gemeente. Tegelijkertijd kunnen we hier ook uit afleiden dat vertrouwen de kans verkleint dat mensen met een tweedegeneratieachtergrond de gemeente verlaten of zich aan de gemeenschap en dienstverlening onttrekken. Vertrouwen in de gemeente lijkt hiermee een belangrijke rol te spelen in hoe mensen zich tot de gemeente of stad verhouden.
Integratie gaat over vertrouwen
Sinds het aantreden van kabinet-Schoof blijft het thema integratie de gemoederen bezighouden. In Den Haag buitelen politici en bewindslieden soms over elkaar heen om te verklaren dat de integratie is mislukt, vooral van jongeren met een islamitisch achtergrond.
Met ons onderzoek beogen we de maatschappelijke discussie over integratie in een ander daglicht te stellen en maken we een koppeling met het vertrouwen van tweedegeneratiemigranten in hun lokale overheid. Onze resultaten laten zien dat het vertrouwen van de tweede generatie in de lokale overheid niet wezenlijk anders is dan die van de eerste generatie. Vertrouwen lijkt vooral ingegeven door de manier waarop de stad of gemeente met mensen omgaat. Hierin verschillen deze resultaten niet van onderzoeken onder groepen zonder migratieachtergrond (zie bijvoorbeeld Van de Walle & Migchelbrink, 2022).
Vertrouwen draagt bij aan een duurzame relatie tussen lokale overheid en mensen
Daarnaast toont het onderzoek ook dat vertrouwen bijdraagt aan een duurzame relatie tussen lokale overheid en mensen. Integratie zal voorlopig nog wel een prominent politiek thema blijven. Onderzoek naar het vertrouwen van mensen met een migratieachtergrond, zowel waar het vandaan komt als waar het aan bijdraagt, kan helpen deze discussie van wat broodnodige inhoud te voorzien.
Warda Belabas en Koen Migchelbrink zijn bestuurskundigen en werken beiden als universitair docent en onderzoeker aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
Foto: Monstera Productions via Pexels.com