In de zorg voor jongvolwassenen met psychische kwetsbaarheden ligt de nadruk vaak op individuele behandeling, persoonlijke veerkracht en eigen regie. Maar wat als deze insteek tekortschiet en er meer nodig is? Wat als herstel in essentie niet individueel is, maar relationeel (Anthony, 1993; Leamy et al., 2011; Zeng & Chung, 2020)?
‘Ik voelde me pas beter toen ik iemand ontmoette die zelf wist hoe het was’
Praktijkervaringen van jongvolwassenen, naasten en zorgverleners laten zien dat duurzame verandering juist ontstaat in verbinding met anderen. Deze beschouwing, gebaseerd op nog niet gepubliceerd praktijkgericht onderzoek van de afdeling Psychiatrie van het UMC Utrecht, maakt zichtbaar waarom herstel alleen kans van slagen heeft als het plaatsvindt binnen een netwerk van vertrouwen, betrokkenheid en wederkerigheid.
Jongvolwassenen – gehoord worden maakt verschil
In gesprekken met jongvolwassenen komt een terugkerend thema naar voren: gehoord worden maakt verschil. Niet de diagnose of behandeling gaf herstelervaring, maar de momenten waarop iemand echt luisterde zonder oordeel. Zoals een deelnemer aan de Verhalenbank het verwoordde: ‘Ik voelde me pas beter toen ik iemand ontmoette die zelf wist hoe het was en niet meteen met oplossingen kwam.’
‘Ik zag in haar dat herstel kon – dat gaf mij moed’
Zelfregie groeit pas in een context van erkenning (Seligman, 2018). Jongvolwassenen benadrukken het belang van peer support, waarin herkenning en hoop samenkomen. ‘Ik zag in haar dat herstel kon – dat gaf mij moed.’
Naasten – willen afstemming met zorgverleners
Naasten spelen een cruciale, maar vaak onzichtbare rol in het herstelproces. Naasten vertellen hoe zij balanceren tussen betrokkenheid en loslaten. Een moeder zei het zo: ‘Ik wilde er altijd voor hem zijn, maar voelde me vaak machteloos en buitengesloten door de zorg.’
Steun van naasten is geen vanzelfsprekendheid, maar vraagt om afstemming met zorgverleners
Naasten geven aan behoefte te hebben aan informatie, erkenning en samenwerking. Hun steun is geen vanzelfsprekendheid, maar vraagt om afstemming met zorgverleners. Wanneer die verbinding er is, merken naasten dat ze kunnen bijdragen zonder zichzelf te verliezen (Paalvast & Ulrich, 2023).
Zorgverleners – ruimte geven en actief luisteren
Zorgverleners geven aan dat herstel pas mogelijk is als er vertrouwen ontstaat. Een hulpverlener vertelt: ‘We kunnen pas iets betekenen als jongvolwassenen het gevoel hebben dat we mét hen werken, niet áán hen.’
De Netwerkintake wordt genoemd als hulpmiddel om vanaf de start verbinding te maken met het sociale netwerk. Zorgverleners ervaren dat het betrekken van jongvolwassenen samen met naasten en het bouwen aan gelijkwaardige relaties ruimte geeft voor maatwerk en betrokkenheid.
Herstel wordt zo een gedeeld proces waarin zorg en dagelijks leven dichter bij elkaar komen
Herstel wordt zo geen lineair behandeltraject, maar een gedeeld proces waarin zorg en dagelijks leven dichter bij elkaar komen. Voor zorgverleners betekent dit ook: leren om ruimte te geven aan het verhaal van de ander, actief luisteren en zichzelf tijdelijk op de achtergrond plaatsen (Augustijn et al., 2021; Hagoort, Van Os & Scheepers, 2025).
Die wederkerigheid verrijkt niet alleen het herstelproces van de jongvolwassene, maar ook het professionele handelen. Tegelijk vraagt het om bewuste samenwerking tussen formele zorg en het informele netwerk van de jongvolwassene.
Netwerk als vertrekpunt
Vanuit alle betrokkenen jongvolwassenen, naasten en zorgverleners komt naar voren dat herstel niet plaatsvindt in isolatie. Het is geen traject dat iemand alleen doorloopt, maar een proces dat ontstaat in relatie tot anderen. Herstel vraagt om veiligheid, herkenning, steun en zingeving – elementen die zich niet uit een behandelprotocol laten halen, maar groeien in contact (Leamy et al., 2011). Zoals een jongvolwassene treffend zei: ‘Ik had mensen nodig om weer mezelf te kunnen worden.’
Herstel werkelijk serieus nemen, vraagt om een fundamentele heroriëntatie van hoe we zorg organiseren
Herstel werkelijk serieus nemen vraagt om een fundamentele heroriëntatie van hoe we zorg organiseren. Niet de individuele jongvolwassene, maar samen met het netwerk moet het vertrekpunt zijn. Dat betekent investeren in relationele zorg: ruimte voor verhalen, betrokkenheid van naasten en de inzet van peer support.
Daarbij is het van belang om te kiezen voor interventies die gericht zijn op het versterken van de onderlinge relaties, het sociaal netwerk én de relatie met zichzelf – bijvoorbeeld door te focussen op iemands krachten, het ontdekken van talenten en het ontwikkelen van betekenisvolle doelen. Herstel in verbinding is geen toevoeging, maar de kern.
Karian van Roest werkt als projectleider en onderzoeker op de afdeling Psychiatrie van het UMC Utrecht. Zij voerde het door Stichting tot Steun VCVGZ gesubsidieerde onderzoek uit in samenwerking met onderzoeksassistent Loes van Ginkel.
Foto: Mental Health America via Pexels.com