Een arbeidscontract bevat belangrijke afspraken tussen werkgever en werknemer. Werktijden, loon, vakantiedagen, opleidingen, reiskostenvergoeding, thuiswerken, en wat al niet komen aan bod. Toch is de dagelijkse betekenis van het arbeidscontract gering. Pas bij conflict of contractbeëindiging wordt het actueel.
Kernpunten
Een contract kan meer betekenen, zo laat conscious contracting zien. Een conscious contract is een arbeidsovereenkomst gebaseerd op de maatschappelijke en medemenselijke waarden van een organisatie. Het geeft aan hoe partijen samen willen werken, veranderingen willen vormgeven en conflicten willen oplossen. Respect voor de ander en de bereidheid om te luisteren, vormen daarbij kernpunten.
Medemenselijkheid staat centraal
In 2022 startte in Nederland een proef met private en publieke organisaties om bewuster aandacht te geven aan het arbeidscontract. Medemenselijkheid staat centraal. Welzijn gaat dan over objectieve zaken zoals autonomie, inspraak, relaties en bijdragen aan het collectief resultaat, maar ook om de beleving ervan door het individu.
Bij dat laatste gaat het onder meer om onderling respect, collegialiteit en ontwikkeling van je potentieel, het betrokken worden bij besluitvorming en de wijze waarop dat gebeurt. Juist in de zorg, waarin de arbeidsomstandigheden en -voorwaarden kunnen leiden tot een vermindering van het welzijn van medewerkers, kan conscious contracting uitkomst bieden. Grafisch kunnen de aspecten worden weergegeven in een welzijnsweb (zie hieronder).
Bij hoge druk in de onderneming neemt het risico op stress, ziekte en vervreemding toe. Personeelstekorten en klemmende arbeidsomstandigheden en -voorwaarden spelen hierbij een belangrijke rol. Medemenselijkheid helpt om deze risico’s te beheersen. Ook kan het de motivatie en het werkplezier bevorderen en het verzuim en verloop van personeel terugdringen, zo laat onderzoek onder Nederlandse bedrijven zien.
Medemenselijkheid
Het belang van welwillendheid ontbreekt meestal in het gangbare arbeidscontract
Onderzoek door Conscious-Contracting onder dertig grote, middelgrote en kleine organisaties in Nederland, toont aan ze dat medemenselijkheid belangrijk vinden. Het belang van welwillendheid ontbreekt echter meestal in het gangbare arbeidscontract. De respons van 250 medewerkers wijst uit dat taal en inhoud van contracten soms wel duidelijk zijn, maar dat ze niet ingaan op aspecten van medemenselijkheid. Ze bevatten arbeidsvoorwaardelijke zaken, zijn geschreven in juridisch jargon en bieden medewerkers weinig invloed op hun werk en de afspraken daarover. Weliswaar geeft 75 procent van de respondenten aan dat zij zich als mens gezien voelen in de organisatie, maar dat komt niet tot uitdrukking in de afspraken die werkgever en werknemers maken in de contractuele relatie.
Dat is een gemiste kans, zo wijzen de ervaringen uit van organisaties die een conscious contracting traject hebben doorlopen. Het gaat dan niet enkel om het traject van werving en selectie, maar bijvoorbeeld ook als organisatieveranderingen leiden tot wijziging of beëindiging van contracten.
Beter
In de aanloopfase naar een contract maken partijen afspraken over de bijdrage van de medewerker aan de organisatie, aan de ruimte om zelfstandig te werken en eigen ideeën in te brengen. Daarnaast worden afspraken vastgelegd over de collegiale verhoudingen, het respect voor elkaars identiteit en waardigheid en aan de ontwikkelingsmogelijkheden. Ook de omstandigheden waaronder de overeenkomst wijzigt of tot een einde komt, is onderdeel van het contract. Een conscious contract legt dit vast in een aansprekende vorm en in een taal die de intenties van partijen helder uitdrukt en door allen begrepen wordt.
Conscious contracting maakt dat medewerkers actiever betrokken zijn
Tal van organisaties hebben hun arbeidscontracten en hun proces van contracteren zodanig aangepast dat ze beter passen bij de aard van de organisatie, de gezochte talenten en de kwaliteiten van de werknemers. Conscious contracting maakt dat medewerkers actiever betrokken zijn. Ook is de taal van de arbeidsovereenkomst minder juridisch, zijn al van bepalingen geschrapt en geeft de tekst beter uitdrukking aan de intenties van beide partijen.
Het contract vormt in veel gevallen ook de opstap naar het kritisch onder de loep nemen van het proces van onboarding, de voorbereiding en begeleiding van nieuwe medewerkers op het werk. Ook de implementatie van het contract wordt nauwlettender gevolgd. Hoe gaan partijen om met veranderingen in de afspraken als de omstandigheden daarom vragen? Van een verzameling dode letters wordt het contract zo een levend document dat de verhoudingen tussen werkgever en werknemer stuurt.
Robuust
Vanzelfsprekend verschillen organisaties in hun aanpak. Een bedrijf dat zoekt naar jonge creatievelingen onderscheidt zich van ondernemingen die vooral behoefte hebben aan handwerkers. Taal, vorm, betrokkenheid en (mede)zeggenschap zijn anders per organisatie. Dat komt ook tot uitdrukking in het proces van afstemming, advies en accordering.
Een hoger opgeleide onderhandelt anders over een individueel contract dan een lager opgeleide. Dat laat onverlet dat de juridische grondslag voor het contract in beide gevallen robuust dient te zijn. In de woorden van een juriste van het schoonmaakbedrijf CSU: ‘Als er gedoe van komt en er onduidelijkheid is over de inhoud, moet ik dat bij de rechter verantwoorden.’
De bedrijven die aan conscious contracting doen, zijn zonder uitzondering positief over het proces en de uitkomst ervan. Of deelnemende organisaties op termijn ook een verbetering zien in het welzijn van alle betrokkenen, moet nader onderzoek uitwijzen.
Harry Hummels is hoogleraar Ethiek, Organisaties en Samenleving aan Maastricht University. Boukje Keijzer is directeur van 7 Zebra’s en projectleider van Conscious Contracting.
Foto: Andrea Piaquadio via Pexels.com