Etnische diversiteit niet slecht voor schoolprestaties

Hoogleraar Jaap Dronkers concludeerde in zijn oratie op basis van internationale gegevens dat etnische diversiteit in scholen een negatieve invloed heeft op de leerprestaties van leerlingen. Onderzoek van het SCP weerspreekt dat.

De implicatie van Dronkers’ conclusie dat etnische diversiteit in scholen een negatieve invloed heeft op de leerprestaties, is dat het beleid in een aantal gemeenten om gemengde scholen te bevorderen, contraproductief zou zijn. Dat het beleid er wellicht aan bijdraagt dat leerlingen uit verschillende bevolkingsgroepen met elkaar leren samenleven, maar dat dit ten koste gaat van hun leerprestaties. En dat leerlingen met een niet-westerse achtergrond voor hun prestaties beter af zijn op een school met een etnisch homogene leerlingenpopulatie. De vraag is of de conclusie en haar implicaties gerechtvaardigd zijn.

Nauwelijks ‘etnisch’ effect op basisschool
Een belangrijk argument tegen Donkers’ verhaal is dat het Nederlandse onderwijs niet vertegenwoordigd was in de gegevens die Dronkers heeft geanalyseerd. Ook hadden zijn gegevens betrekking op 15-jarigen in het voortgezet onderwijs terwijl lokale initiatieven om gemengde scholen te bevorderen, gericht zijn op het basisonderwijs. Het is dus nog maar helemaal de vraag of Dronkers' conclusie opgaat voor het Nederlandse (basis-)onderwijs.' Het Sociaal en Cultureel Planbureau heeft met gegevens over het Nederlandse onderwijs gekeken of de mate van etnische diversiteit in scholen van invloed is op leerprestaties in het basis- en het voortgezet onderwijs. Het is hierbij belangrijk om in de gaten te houden dat etnische diversiteit niet alleen betekent dat er op een school naast autochtone leerlingen ook leerlingen met een niet-westerse achtergrond zitten. Veel ‘zwarte’ scholen hebben ook nog eens leerlingen met uiteenlopende etnische achtergronden in huis. Als etnische diversiteit nadelig is voor leerprestaties, dan geldt dat dus des te meer voor zwarte scholen.

In het basisonderwijs hebben wij gekeken naar de prestaties van leerlingen in groep 8. De mate van etnische diversiteit in een school blijkt daarop nauwelijks van invloed. De prestaties op het terrein van begrijpend lezen, rekenen en de Cito-eindtoets zijn op etnisch diverse scholen weliswaar iets lager dan op etnisch homogene scholen. Maar als rekening wordt gehouden met het gemiddelde opleidingsniveau van de ouders van leerlingen, blijft alleen bij rekenen een klein negatief effect van de etnische diversiteit zichtbaar. Op andere terreinen (begrijpend lezen, de woordenschat, de score op de Cito-eindtoets) is er uitsluitend een effect van het gemiddelde opleidingsniveau van ouders. Leerlingen presteren beter op basisscholen met veel kinderen van hoogopgeleide ouders. Het gaat daarbij overigens niet om erg grote verschillen.

Mengen is niet nadelig voor onderwijsprestaties
In het voortgezet onderwijs zijn leerlingen verdeeld over verschillende onderwijsniveaus, uiteenlopend van de basisberoepsgerichte leerweg in het vmbo tot het vwo. Sommige scholen bieden alleen vmbo- onderwijs aan, andere scholen alleen havo en vwo. De differentiatie naar niveau gaat gepaard met grote prestatieverschillen op de onderzochte terreinen: begrijpend lezen, woordenschat en wiskunde. Als rekening wordt gehouden met het niveau van het onderwijs dat leerlingen volgen, dan heeft etnische diversiteit geen effect op de prestaties. Ook het gemiddelde opleidingsniveau van ouders van leerlingen heeft dan geen invloed. Het niveau van het onderwijs (vmbo, havo, vwo) dat scholen aanbieden, geeft de doorslag bij het ontstaan van prestatieverschillen tussen leerlingen op verschillende scholen voor voortgezet onderwijs.

Al met al zijn de in internationaal onderzoek gevonden negatieve effecten van etnische diversiteit op leerprestaties maar heel beperkt terug te vinden in het Nederlandse basis- en voortgezet onderwijs. Er is dus weinig reden om te verwachten dat ‘mengen’ of de komst van autochtoon Nederlandse leerlingen naar zwarte scholen nadelig uitpakt voor de leerprestaties op die scholen. Integendeel, door de komst van autochtoon Nederlandse leerlingen zal het gemiddelde opleidingsniveau van ouders op zwarte scholen waarschijnlijk omhoog gaan. Dat kan een positieve invloed hebben op de leerprestaties in het basisonderwijs. De verwachtingen daarvan moeten overigens niet te hooggespannen zijn. Pas bij een sterke toename van het gemiddelde opleidingsniveau van ouders van basisschoolleerlingen doen zich prestatieverschillen van enige omvang voor.

Lex Herweijer is senior wetenschappelijk onderzoeker bij de onderzoeksgroep Educatie en minderheden van het Sociaal Cultureel Planbureau. Het rapport ‘Gemengd leren’ is hier te downloaden.

Foto: Bas Bogers