De landelijke media (tv en dagbladen) schenken vaak onevenredig veel aandacht aan alles wat in Amsterdam gebeurt. De discussie rond Zwarte Piet illustreert dat weer subliem. Hoe begon het? In onze hoofdstad maakt een kleine, luidruchtige minderheid stennis. Ze krijgen een hoorzitting van de raadscommissie, een begripvolle voorzitter van het lokale Sinterklaascomité die ’iets aan de intocht gaat veranderen’ en een dito burgemeester ’die in gesprek wil gaan’. De meeste dagbladen en populaire talkshows - met Amsterdam als thuisbasis - doen alsof het een landelijk fenomeen betreft.
In de volgende fase van het dispuut komen in de media-deskundigen (wier instituten uiteraard in 020 zijn gevestigd) aan het woord evenals ’gezaghebbende columnisten’, met een hoog grachtengordelgehalte. Zij stellen voor om Piet paars, groen en geel te kleuren. En ja hoor, daar begint minister Plasterk van Binnenlandse Zaken ook al in die richting te redeneren.
Zwarte Piet laat zien: de kloof tussen hoger en lageropgeleiden
Het laat nog wat anders zien. Mark Bovens en Anchrit Wille schetsten in 2010 het ontstaan van een kloof tussen hoog- en laagopgeleiden en muntten daarvoor de term ‘diplomademocratie’. Ook het Sociaal en Cultureel Planbureau heeft er bij monde van zijn voormalig directeur Paul Schnabel meermalen op gewezen dat de tegenstellingen in dit land steeds meer langs de scheidslijn lopen van mensen die gestudeerd hebben en de ’gewone mensen’ dan tussen links en rechts. Hier hebben we een sprekend voorbeeld. Onderzoeken wijzen uit dat landelijk gezien 90 procent van de bevolking vindt dat aan Piet niets moet veranderen. Een peiling van het Jeugdjournaal onder 1000 kinderen tussen 9 en 12 jaar levert overigens hetzelfde percentage op. Het maakt mensen woedend als nu ook al ons eigen, typisch Nederlandse Sinterklaasfeest moet ’vernieuwen’, om voor hun onbegrijpelijke redenen.
Ik neem mijn woonplaats Monnickendam, met 10.000 inwoners (gemeente Waterland, grenzend aan de hoofdstad) als voorbeeld. Een recordaantal van 65 Zwarte Pieten (m/v) gaat de goedheiligman assisteren bij zijn maritieme intocht in de Haven op 16 november. 35 Kandidaat-Pieten staan hunkerend op de wachtlijst. De Pietjes worden roetzwart geschminkt (inclusief hals, nek, oorschelpen en neusgaten, zo kan ik persoonlijk getuigen). Dus niet met dat laffe bruin, of een paar 'schoorsteenvegen'. Allemaal een pruik op met kroeshaar, rood gestifte lippen, glimmende oorbellen en een prachtig, felgekleurd pietenpak. Het gemeentebestuur faciliteert de immer sfeervolle intocht actief.
De claim van slachtofferschap heeft een averechts effect
Er zijn wellicht redenen om het slavernijverleden van destijds agenderen. Dat geldt zeker voor discriminatie van vandaag. Uit elementair fatsoen bijvoorbeeld, of om actief te voorkomen dat mensen op oneigenlijke gronden worden afgeserveerd. De claim van slachtofferschap en de verbinding met een traditioneel kinderfeest blijkt weliswaar buitengewoon effectief als het gaat om het entameren van een discussie, maar heeft een averechts effect. Wederzijds onbegrip tussen hoog- en laagopgeleid, tussen Amsterdam en de rest van het land en tussen ‘wit’ en ‘niet wit’ escaleren alleen maar in een discussie over het verkeerde onderwerp.
Wat zou het dan ook mooi zijn als de intocht van Sinterklaas overal in het land - behalve in de republiek Amsterdam - uitmondt in een massale manifestatie voor de pure, concessieloze Piet. Dan zou de uitvergroting van het hoofdstedelijke probleempje in één klap verschrompelen tot zijn ware, minuscule proporties. En kunnen we een fatsoenlijke discussie voeren over imperfecties van heden en verleden, met als uitkomst een frisser en gedeelder nationaal bewustzijn.
Een pacificerende suggestie: Monnickendam, een ideetje voor Amsterdam?
Tot slot nog een pacificerende suggestie. Elk jaar, op 6 december, zwaait de jonge bevolking van Monnickendam Sinterklaas met zijn talrijke logistieke medewerkers pontificaal vaarwel. Zo weet iedereen heel zeker dat het land weer voor een jaar Zwarte-Pieten-vrij is en kunnen ook de opposanten weer rustig gaan slapen. Misschien een ideetje voor Amsterdam?
Prof.mr. Friso de Zeeuw, praktijkhoogleraar Gebiedsontwikkeling TU Delft en directeur Nieuwe Markten Bouwfonds Ontwikkeling (en vele jaren Zwarte Piet met flexcontract).