Je zou het zomaar kunnen denken. En het klopt ook. Deels. Winkeliers die tijdelijk openingstijden met elkaar afspreken, zzp’ers die minimumtarieven afspreken, bedrijven of sectoren bij wie het water aan de lippen staat die willen fuseren om te overleven, het zullen allemaal gevallen zijn waar de ACM soepelheid en snelheid zal betrachten.
Een bijzondere categorie zijn afspraken waarbij een bedrijfstak collectief afspreekt soepel om te gaan met wanbetalingen. Het is moeilijk te bedenken dat de ACM hier voor gaat liggen natuurlijk.
Ook bij sectoren als banken, zorgverzekeraars, supermarkten en farma, die normaal onder het vergrootglas liggen als het gaat om mededinging, is soepelheid denkbaar. Juist door hun rol om de crisis voor anderen te verlichten kan de ACM meer toestaan dan onder andere omstandigheden het geval zou zijn. Er zijn al vele verzoeken de kant van ACM op gekomen uit deze hoek. En ik kan het weten, want ik werk er.
De kern van de soepelheid
De kern van de soepelheid zit hem in de bijzondere omstandigheden, de tijdelijkheid en de beperkte schade die het gevolg zijn van activiteiten die in normale omstandigheden niet door de controle zouden komen.
Soms leidt dat tot ingewikkelde dilemma’s. Bedrijven maken graag collectieve afspraken hoe zij met openingstijden (winkels), betaaltermijnen (banken) en terugbetalingsregelingen (reisorganisaties en sportscholen) omgaan. Daar kunnen zij zich ook achter verschuilen als consumenten komen klagen. ‘Iedereen doet het zo, dat hebben we in de branche afgesproken.’ Maar misschien waren sommige individuele bedrijven best bereid verder te gaan dan de collectieve afspraak en is de consument van die bedrijven dus de dupe. Wat moet de ACM dan doen?
Duidelijkheid voor de consument
Het beste is dat de afspraken minimumafspraken zijn. Bedrijven mogen verder gaan en kunnen zich er niet achter verschuilen als een consument vraagt om een betere regeling. En de consument dan? Die wil graag duidelijkheid en vindt het niet altijd even leuk als een andere consument een betere regeling krijgt. Liever allebei een slechte regeling, dan één een goede regeling. Gelijkheid, transparantie en concurrentie zitten elkaar soms in de weg.
Soepelheid in moeilijke tijden is een groot goed, maar toch wil je juist in deze tijden ook dat ACM extra alert is, om verschillende redenen.
Ten eerste is helaas niet iedereen te goeder trouw. Naast maatschappelijk zinvolle vormen van samenwerking zijn er altijd partijen die een slaatje uit de crisis proberen te slaan. En dat zijn niet alleen mondkapjesoplichters.
Vele denkbare uitzonderingen
Ook op het gebied van duurzaamheid en de zorg zijn er vele valide uitzonderingen denkbaar op de mededingingswet, maar zien we even vaak opportunistische pogingen deze te omzeilen onder het mom van ‘goed voor het milieu’ of ‘in het belang van de patiënt’. Bij de coronacrisis zal dat niet anders zijn. De ACM moet wel het kaf van het koren blijven scheiden.
Ten tweede, ook bij waardevolle vormen van samenwerking is proportionaliteit van groot belang. Is de afspraak wel nodig om het doel te bereiken, of zijn er eenvoudige andere manieren om hetzelfde doel te bereiken zonder dat de consument de dupe wordt?
Vaak wordt hierbij vergeten dat veel vormen van samenwerking al zijn toegestaan binnen de mededingingswet. Zoals in deze leidraad van vorig jaar valt te lezen, is lang niet alles verboden. Heel veel samenwerkingen tussen afnemers en leveranciers zijn toegestaan. Ook mogen concurrenten samen nieuwe producten ontwikkelen en onderzoek doen. Wat niet mag, zijn afspraken waarbij consumenten schade ondervinden.
Willen dat soort afspraken door de controle komen, moeten de partijen door een aantal hoepels springen die uiteengezet worden in genoemde leidraad. En niet voor niets, er moeten zeer gegronde redenen zijn om consumenten te duperen, ook in crisistijd, of misschien zelfs zeker in crisistijd.
Voordeel voor kwetsbare groepen
En dat brengt me tot het laatste punt waarom ACM tijdens de coronacrisis extra alert moet blijven. Het is juist de mededingingsautoriteit die het opneemt voor kwetsbare groepen. Grote bedrijven kunnen vaak wel goed voor zichzelf zorgen, maar consumenten, zzp’ers, nieuwe toetreders en het mkb zijn in deze crisis kwetsbaar. Laat het nou juist die groepen zijn die vaak profijt hebben van het werk van de ACM.
De ambtenaren mogen dan wel met zijn allen opgehokt thuis zitten. Ze doen er goed aan soepelheid te betrachten waar mogelijk en ferm op te treden waar nodig.
Marcel Canoy is is distinguished lecturer Erasmus School of Accounting and Assurance, en daarnaast onder meer adviseur van ACM.
Foto: Marco Verch (Flickr Creative Commons)