Sinds het klaterende verkiezingssucces van Fortuyn staat alles in het teken van mensen het woord geven die ‘nooit iets mochten zeggen’. Omdat ze dit niet hadden zien aankomen, trokken journalisten en masse als een soort traumaverwerking decennialang ‘de wijk’ in, op zoek naar ‘de stem van het volk’, waarmee ze dan de ‘witte’ anti-migratiestem bedoelden.
Bijna 25 jaar later hebben partijen die zichzelf als ‘stem des volks’ zien – PVV en BBB – het in Nederland voor het zeggen. Dankzij de kiezers ‒ natuurlijk ‒ maar ook dankzij een slimme politieke strategie en een kontje van de media. En wat zeggen die partijen nu dan eigenlijk? Er is een enorme preoccupatie met asiel; het gaat eindeloos over ‘het strengste asielregime ooit’.
Wat wordt er gedáán om professionals te helpen het vertrouwen van de overheid te herwinnen?
Over meepraten en meedenken, burgers daadwerkelijk een stem geven, gaat het eigenlijk nooit. Maatschappelijke organisaties liggen buiten het vizier. Ja, het vertrouwen in de overheid moet terugkeren. Maar hoe? Wat wordt er gedáán om professionals te helpen het vertrouwen van de overheid te herwinnen?
Tweederangsburger
In 2021 verscheen de Atlas van afgehaakt Nederland, waarin Josse de Voogd en René Cuperus de term ‘de afgehaakten’ muntten. Daarmee bedoelden ze naast de niet-stemmers gek genoeg ook de stemmers van wat ze ‘buitenpartijen’ noemden: de PVV, Denk, de SP. Eigenlijk zijn het ‘afgehaakt gemaakten’, schreven zij, want mensen doen het niet zelf: de samenleving gaat te snel om bij te benen, zij profiteren te weinig van de economie en de overheid keert hun de rug toe.
Inmiddels moeten we hopen dat journalisten eens wat beter om zich heen kijken. Want een kwart eeuw na Fortuyn zijn er opnieuw burgers ‘die niets mogen zeggen’; er ontstaan opnieuw verschillende – overlappende – groepen ‘afgehaakt gemaakten,’ mensen die niets te maken willen hebben met politiek.
De kans is groot dat door het Haagse geblèr en de X-akkefietjes de kalme klasse afhaakt
Denk bijvoorbeeld aan mensen met een migratieachtergrond, voor wie de boodschap inmiddels genormaliseerd is dat zij nooit ‘echte’ Nederlanders worden, ook door het toeslagenschandaal. ‘Nu blijk ik toch een tweederangsburger te zijn’, zegt een hardwerkende moeder die ooit een mooie baan had bij een ministerie. Mensen met een migratieachtergrond zagen al weinig in de Nederlandse politiek, maar nu doen taal en toon de rest.
Haags geblèr
Denk ook aan de beschaafde middenklasse die gericht is op zekerheid, toekomstperspectief en fatsoenlijke omgangsvormen. ‘Hoe die lui daar met elkaar omgaan in Den Haag, tsjongejonge, dat is toch niet normaal’, zegt een mevrouw uit Overijssel. Groepen worden tegen elkaar opgezet. De kans is groot dat door het Haagse geblèr en de dagelijkse X-akkefietjes ook de kalme klasse afhaakt.
Niemand wordt graag voor de gek gehouden met loze verkiezingsbeloften
En dan de welgestelde klasse – de 1 tot 10 procent. In het Verenigd Koninkrijk haakten die af na de Brexit. Ze stemden voor remain, en haalden bakzeil. Teleurgesteld willen ze zich niet langer mengen in de populistische, gepolariseerde politiek. Als Nederland blijft navelstaren, is het niet ondenkbaar dat ook de rijken zich zullen afkeren.
Is dat erg? Ja. Er is veel – terechte – kritiek in de politiek dat de hogeropgeleiden de dienst uitmaken. Maar wat blijft er over van politieke burgerbetrokkenheid als weer nieuwe groepen door het populistische gebrul afhaken? Bovendien: niemand wordt graag voor de gek gehouden met loze verkiezingsbeloften. De kans is groot dat de kiezers die stemden voor de ‘buitenpartijen’ helemaal niet minder migranten, meer bestaanszekerheid en een begripvolle overheid krijgen. Dan is de Atlas van afgehaakt Nederland toe aan een totaal herziene versie.
Monique Kremer is hoogleraar Actief Burgerschap en voorzitter van de Adviesraad Migratie
Foto: Joris van den Einden