COLUMN Radicaal

Met een gigantische knal werd Beiroet op 4 augustus verwoest. Onmiddellijk rezen vermoedens over de betrokkenheid van Israël en Hezbollah. Gezien hun track record is dat terecht. De verwoesting kwam in een situatie die al niet erger leek te kunnen. Het Carnegie Middle East Center[1] spreekt van een vijfvoudige crisis. Aan politiek, economie, milieu en gezondheid kunnen we nu veiligheid toevoegen. Met groepen in de regio als IS, Hezbollah, Hamas, maar ook verschillende staatsoverheden, lijkt extremisme alomtegenwoordig. Het is dan niet vreemd dat het geweld van de ontploffing toe te schrijven zou kunnen zijn aan een partij die bewust op kwaad uit was. Verder is de hebzucht en eerzucht van de Libanese oligarchische elite misselijkmakend extreem geworden. ‘Gematigde’ overheden voeren al langer een strategie van antiradicalisering en ‘deradicalisering.’

Samen verder kunnen

Volgens de pedagogiek van Paulo Freire (1921 – 1997) is hier echter geen sprake van radicalisering. Eerder van sektarisme. Vandaag zijn we geneigd die begrippen in elkaars verlengde te zien. Freire stelde ze tegenover elkaar. Radicalisering betreft volgens hem een kritische houding met een sterke maatschappelijke betrokkenheid. Deze combinatie van eigenschappen zorgt voor bevraging en werkt bevrijdend van onderdrukkende structuren. Het behelst ook een commitment aan dialoog; de ander begrijpen en zoeken naar manieren om samen verder te kunnen. Onze hoogste roeping is om ‘wereldmakers’ te zijn. Het doel is onze menselijke roeping tot haar recht te laten komen. Dat zorgt voor gemeenschappelijke humanisering.

Sektarisme daarentegen staat voor een hard, bekrompen, in zichzelf gekeerd eigenbelang ten koste van anderen en leidt tot dehumanisering. Freire’s context, het Zuid-Amerika van de jaren 1960 en 1970 was er één van extremen, en van revoluties. Enigszins vergelijkbaar met het huidige Midden-Oosten. Europa lijkt in een kater te hangen van decennia aan valse beloften van vooruitgang via bezuiniging en hebzucht.

Antiradicalisering leidt tot sektarisme

Ook staat ons tijdperk bol van antiradicalisering. Dat is jammer want dat speelt de tegenpool sektarisme in de kaart. Dat blijkt, zowel in Libanon als in Nederland. Deze landen lijken twee totaal verschillende contexten (en dat is ook echt wel zo), maar er zijn belangrijke overeenkomsten. Libanon is flink verzuild; religieus-politieke gemeenschappen leven in hun eigen realiteiten en wijken. Nederland is sinds de jaren 1960 zogenaamd ‘ontzuild’ maar de kunst van het langs elkaar heen leven hebben we alleen maar verder verfijnd. Met corona hebben we daarvoor ook nog een medische en sociaal-politieke rationalisering. ‘Ik mocht je toch al niet. Gelukkig móet ik nu van het RIVM bij je uit de buurt blijven.’

Een antiradicale samenleving is arm. Denk aan de uitspraak ‘If you don’t stand for something, you’ll fall for anything’. Waar staan we eigenlijk voor? Liberalen gaan niet meer voor individuele vrijheid maar vooral voor materieel gewin. Linkse socialisten en rechtse populisten bepleiten hun versies van het gemeenschappelijk belang. Hoeveel verder komen ze dan schoppen tegen de gevestigde orde zonder blijk van besef te tonen hoezeer ze zelf tot die orde behoren en die zelfs helpen reproduceren?

Zich afzetten tegen de ander

Christenen (waarvan ik er één ben) hebben de kunst van het niet opvallen gemeesterd. Alles precies hetzelfde doen als de rest, alleen nóg ijveriger met nóg meer burn-outs. Moslims hebben nauwelijks een andere publieke rol dan slachtoffer of dader. Toch blijven we deze hulzen wel ontzettend belangrijk maken. Waarschijnlijk voelen mensen van deze groeperingen zich tekort gedaan door mijn typeringen. Maar dit zijn wel de kenmerken die elke groep gebruikt om zich tegen de anderen af te zetten. Een gedeelde noemer is dat we radicaliteit moeten bestrijden. Daarmee houden we dus sektarisme in stand.

Een wereldmaker zijn vraagt om geduldige dialoog, daadkrachtige actie en kritische (zelf)reflectie. Dat vraagt om radicaliteit. Het durven stappen uit ‘cirkels van (valse) waarheden en zekerheden’. Dat brengt onzekerheid en risico’s met zich mee. Binnen de veilige kringen zijn we geen wereldmakers. Dit is volgens Freire een gedomesticeerde houding ten opzichte van de realiteit. Daarmee bedoelt hij dat we leven onder de sektarische mythe dat we ons klein moeten houden en de rest van de wereld op afstand moeten houden; we leren ons vooral aanpassen.

Belemmerde humanisering

Op dit moment produceren we rijkdom, materiaal, segregatie, eenzaamheid, polarisatie, gezapigheid, burn-outs. In Freire’s perspectief komt het neer op dehumanisering. We komen niet toe aan waarvoor we als mensen geroepen zijn. Anders dan in Libanon, maar toch ook vergelijkbaar. Dat komt niet door hoe radicaal sommige mensen of groepen zijn. Eerder doordat we vooral een aangepast leven leiden aan omstandigheden die onze humanisering belemmeren. Het is aan ons om ‘grenservaringen’ op te zoeken. Die brengen ons buiten de veilige – en belemmerende – kringen en in aanraking met nieuwe mogelijkheden.

Af en toe ontstijgen we onze eigen realiteit en doneren we via Giro 555 in één week twaalf miljoen euro aan mensen in ellende waar we verder niet zoveel mee te maken hebben. Als Libanees vertegenwoordigeer op dit forum vind ik dat trouwens fantastisch. Mijn dank is groot, zonder sarcasme of cynisme.

Wat voor samenleving vinden we onszelf waard? Ik ben dan geen humanist, maar Freire’s pleidooi voor humanisering via radicalisering verdient meer aandacht. Onderzoekers als Stijn Sieckelinck en Femke Kaulingfreks bepleiten een dergelijk perspectief al jaren. Het lijken tot nog toe marginale geluiden in zowel publieke als sociaal-professionele debatten.

Libanon werd ontwricht met een gewelddadige ontploffing. In Nederland gebeurt dat niet zo gauw. Maar we hebben wel goed geleerd om in ontwrichting te leven. De grootste sektarische mythe komt volgens Freire door een gebrek aan onzekerheid; we denken te weten dat de wereld nou eenmaal is hoe die is.

Sebastian Abdallah is docent en onderzoeker Culturele en Maatschappelijke Vorming/Sociaal Werk aan de Hogeschool van Amsterdam en zelfstandig trainer en adviseur.

Noten:

[1] https://carnegieendowment.org/sada/81688

https://carnegieendowment.org/2020/08/11/lebanon-after-explosion-event-7402

 

Foto: Sebastian Baryli (Flickr Creative Commons)