COLUMN Wie dan leeft, wie dan zorgt

Regeren zou vooruitzien moeten zijn. Maar mensen leven liever in het nu. Dat is niet alleen een probleem van de politiek. Maar daarvan verwachten we wel de antwoorden.

Op 6 mei sprak onze premier profetische woorden:

‘Ik heb eerder gezegd: we varen op zicht en dat geldt ook voor de stappen die we in deze overgangsfase gaan zetten. Stappen die onvermijdelijk een stortvloed van vragen zullen oproepen. We gaan daar zo goed en zo praktisch mogelijk antwoord op geven (…). Maar ik weet ook dat we niet meteen op alle individuele vragen een antwoord zullen hebben. Ik weet dat er zich in de praktijk problemen zullen voordoen die we nu nog niet hebben voorzien. Het is onmogelijk om met een paar centrale besluiten alles voor iedereen dicht te regelen. Maar het is wel mogelijk om samen tot praktische oplossingen te komen – dat hebben we de laatste maanden met elkaar bewezen.’

Nu we opnieuw in een crisis zijn beland is het prijsschieten op de politiek begonnen. Dat is misschien terecht als het gaat om de kwaliteit van de praktische oplossingen (mondkapjes, teststraten): wederom is gebleken Nederland nauwelijks over de doekracht beschikt die je zou verwachten van een land met zoveel hoog opgeleide mensen. Of misschien zit daar wel het probleem.

Kristallen bol

Wie de regering voor de voeten werpt dat ze in mei niet wisten hoe de wereld er in oktober uit zou zien, die heeft niet helemaal begrepen hoe weinig ruimte democratisch gekozen leiders hebben om in te grijpen in zaken die nog niet gebeurd zijn. Want vooruitzien, daar houden kiezers niet zo van. We doen het nauwelijks in ons eigen leven, en we reageren heel onaangenaam als anderen van ons vragen om wel over de toekomst na te denken.

Dat het ineens heel druk was bij avondwinkels heeft hier alles mee te maken. Om vier uur in de middag al bedenken dat je vanavond waarschijnlijk wel een glaasje lust, dat vraagt om een kristallen bol die nog maar weinig mensen in huis hebben. En voor echt belangrijke dingen is het niet beter gesteld: ik las tientallen motivatiebrieven van jongeren die aan een opleiding wilden beginnen zonder zich langer dan een uur verdiept te hebben in het lesprogramma of in de arbeidsmarkt waar ze voor opgeleid zouden worden.

Ze komen er nu achter dat ze weinig contactonderwijs hebben, of dat ze soms een boek moeten lezen. Tjonge, als ze ons dat toch eerder verteld hadden. Moeten we de Marshmallow-test weer gaan invoeren?

Lekker leven

Onder professionals is het niet veel beter. Ik gaf regelmatig workshops over mijn Handboek voor Waarzeggers en stelde dan altijd een paar vragen over de toekomst. ‘Er komt binnen een paar jaar een volgende economische crisis’ scoort altijd 100% JA. Maar als ik dan doorvroeg of we daar dan niet wat langer bij stil moesten staan, dan was de animo niet zo groot. Zo kon het gebeuren dat er in februari bijna een half miljoen mensen in de horeca werkten, zonder buffer of plan voor magere tijden, en met genoeg klanten die ook bij de dag wilden leven. Wie dan leeft, dan zorgt.

Dat we op een kredietcrisis reageerden door de rente te verlagen, daar betalen we nu een prijs voor. Toch zien we lenen van onze kinderen nu weer als oplossing (bijna 100 miljard euro, zonder realistisch terugverdienmodel). De crisis van morgen is daarmee in aanbouw genomen.

Dromen en gokken

In 2007 mocht ik een sociale toekomstvisie schrijven voor de Eerste Kamer. Ik voorspelde het tekort aan woningen voor de middenklasse en de groei van het aantal verwarde personen. En aldus geschiedde. We lieten het gebeuren. Of erger nog, er werden studentenstops ingevoerd bij verpleging en psychologie. Alsof we het lot een handje wilden helpen!

De sluiting van verzorgingshuizen, de verkoop van huurwoningen, de uitbreidingen van de leerplicht, het verzwaren van de inburgeringseisen, het sluiten van de sociale werkvoorziening: er zijn heel wat desastreuze besluiten genomen terwijl er genoeg mensen zicht hadden op de werkelijke gevolgen voor kwetsbare burgers. Maar andere krachten waren sterker. Zij kozen ervoor om te dromen en te gokken. De verliezers zijn bekend.

Dus laten we Rutte en zijn crew niet voor de voeten gooien dat hij de cafés niet sloot vóór we ziek waren. En nu de scholen en winkels openhoudt alsof er niets aan de hand is. Zijn volk wil niet anders. Dat wil leven in het nu, en liefst zo lekker mogelijk.

Cassandra in de polder

In de Ilias kunnen we lezen over Trojaanse koningsdochter Cassandra, die door de god Apollo was vervloekt toen ze het bed niet met hem wilde delen. Dit was haar straf: ze zou als enige de toekomst kunnen zien, maar niemand zou haar geloven. Het is een lot dat veel onderzoekers en adviseurs herkennen: de waan van de dag wint het meestal van goed onderbouwde beelden van de toekomst. Wie niet wil vrijen met machthebbers is als waarzegger verdoemd.

Maar ik geef de moed niet op. Binnenkort mag ik weer lesgeven over toekomstonderzoek. Gretige studenten gaan tien weken lang leren hoe ze kunnen kijken naar vandaag en denken over morgen. Niet varen op zicht tot het schip strandt, maar praktische antwoorden bedenken. Om erger te voorkomen.

Klaas Mulder is docent bij Capabel Hogeschool en zelfstandig adviseur bij KijkopKansen.

 

Foto: Joshua Earle (Unsplash.com)