Ruim 250 jaar geleden schreef de Franse verlichtingsfilosoof Julien Offray de Lamettrie dat voelen de eerste voorwaarde voor geluk is. De beste manier om geluk te onderzoeken, is dan ook om iemand te vragen hoe hij (of zij) zich voelt én of hij tevreden is met het leven. De eerste vraag gaat over iemands momentane gevoel, de tweede over zijn kijk op het bestaan. Overigens laat grootschalig onderzoek zien dat er een duidelijke samenhang bestaat tussen de zogenaamde affectieve en cognitieve vraag: wie zich niet gelukkig voelt, is vaak ook ontevreden met het bestaan.
Te vroeg om te juichen
Uit het onlangs gepubliceerde CBS-onderzoek blijkt dat ons land een grotendeels - 90 procent - gelukkige bevolking heeft. Geluk, zo toont het CBS aan, is gerelateerd aan gezondheid, het hebben van een goede relatie en in iets mindere mate aan inkomen. Wat we niet weten is wat de oorzaak is en wat het gevolg.
Voordat we besluiten de vlag uit te hangen, is het goed om ons te realiseren dat er hier wordt gekeken naar het gemiddelde. Dat Nederland een hoog gemiddelde heeft wil niet zeggen dat alle mensen in Nederland heel gelukkig zijn. Er is ook sprake van een hoge prevalentie van depressie. Aangezien onze onderzoeken laten zien dat geluksgevoel en depressieve symptomen sterk samenhangen, is het fascinerend dat we hoog scoren op geluk en hoog op depressie
De genen en de omgeving zijn de pijlers voor geluk
Er zijn tal van middelen en technieken om het geluksgevoel van mensen te versterken. Een daarvan is ‘count your blessings’, een techniek die erop neer komt dat je aan het eind van de dag even rustig gaat zitten en je afvraagt wat er eigenlijk goed is aan je leven. Dit heeft een aantoonbaar positief effect.
Is dit dan de manier om geluk te bevorderen, of is het simpelweg een kwestie van toeval en genen die bepalen of een mens gelukkig wordt? Die vraag kunnen we nu nog niet beantwoorden, daarvoor is meer kennis nodig over de exacte rol van de genen bij het geluksgevoel.
Wat we wel al weten, is dat er in het menselijke DNA varianten zijn te meten, die een link hebben met het geluksgevoel en dat ook de omgeving een rol speelt. Ofwel, genen en omgeving worden door de wetenschap erkend als dé pijlers onder het geluksgevoel.
De een beïnvloedt zijn geluksgevoel makkelijker dan de ander
Tegelijkertijd moeten we erkennen dat omgeving het complexe resultaat is van maatschappelijke omstandigheden, persoonlijke keuzes en genetische predispositie. Over hoe die verschillende elementen op elkaar inwerken bij het verschillen in geluksgevoel, weten we echter onvoldoende. Daar ligt nog een heel terrein voor de wetenschap om te exploreren.
Belangrijk daarbij is wel dat we ons realiseren dat als iets genetisch is, dit niet betekent dat het dus niet te veranderen is. Het zegt alleen dat we allemaal anders zijn en dat het voor de een moelijker is dan voor de ander om zijn geluksgevoel te beïnvloeden.
Ofwel, ‘count your blessings’ kan voor sommige mensen heel goed werken terwijl anderen mensen liever op een andere manier aan hun geluksgevoel werken.
Het is goed om gelukstraining te vergelijken met sporten of fysieke training. De een houdt van buitensport, dan ander sport liever binnen. De een sport 3 of 4 keer per week, terwijl de ander het houdt bij 1 of 2 keer. En stel nu dat we wel allemaal een indentiek sportprogramma volgen, lopen we dan allemaal over een paar maanden de marathon van New York? Nee, natuurlijk niet, we zullen niet allemaal op dezelfde manier reageren op het trainingsprogramma. Wat voor fysieke activeit geldt, geldt ook voor gelukstraining. Zoek wat bij je past!
15 procent van de bevolking heeft last van depressie
Maar waarom zouden we al die moeite doen om nog meer mensen gelukkig te maken, Nederland behoort nu al tot de top van de gelukkigste landen ter wereld. Hoewel het onzin zou zijn om schouderophalend aan dit feit voorbij te gaan, is het ook geen reden om op de lauweren te rusten.
Want, en dat is paradoxaal, Nederland is niet alleen een van de gelukkigste landen ter wereld, maar ze behoort ook tot de top 10 als het gaat om het aantal inwoners met depressieve symptomen. Dat we gemiddeld gelukkig zijn, betekent niet dat we allemaal gelukkig zijn.
Bekend is dat meer dan 15 procent van de bevolking last heeft van een depressie, maar zij vormen waarschijnlijk slechts het topje van een ijsberg. Ook onder de mensen die hun geluksgevoel met een magere 7 beoordelen, zijn er die depressieve symptomen vertonen. Een deel van hen komt in de hulpverlening terecht, maar er zijn er ook die in lijdzaamheid lijden.
Screening en training kan een hoop ellende voorkomen
Stel nu dat we erin slagen om de link tussen geluk, depressie, omgeving en genen meer te verhelderen, dan kunnen we straks wellicht voorkomen dat mensen die zich niet heel gelukkig voelen en nu op het randje zitten, erover heen vallen en in de hulpverlening terecht komen of in het verborgene met hun depressie worstelen.
Gewapend met de juiste kennis kunnen we een screening ontwerpen en trainingen ontwikkelen om mensen bijtijds te helpen en ondersteunen. Dat voorkomt een hoop ellende voor betrokkenen zelf en bespaart de samenleving enorm veel kosten.
Meike Bartels is hoogleraar ‘Genetics and Wellbeing’ aan de Vrije Universiteit.
Foto: Mark Harkin (Flickr Creative Commons)