Het eerlijke verhaal van de Nederlandse rechtsstaat – antwoord op Wouter Beekers

Wouter Beekers vindt terecht dat er een antwoord moet worden gevonden op het ‘nieuwe nationalisme’. En de Coronacrisis leert ons dat een zeker nationalisme zelfs onvermijdelijk is. Maar dat is iets anders dan in zee gaan met het populistische nationalisme – dat mobiliseert de verkeerde sentimenten, betoogt Hans Boutellier.

Met de coronacrisis lijkt alle polarisatie als sneeuw voor de zon te zijn verdwenen. Tegelijk leidt deze mondiale crisis tot een reflex van politiek nationalisme – het is een van de paradoxen van deze tijd. Op hopelijk niet al te lange termijn raakt de samenleving weer genormaliseerd. Zet het nationalisme dan door of realiseren we ons juist dat dit geen antwoord kan zijn op de uitdagingen van de 21e eeuw? En wat betekent deze crisis voor de kansen van het populistische nationalisme?

Nog voor de corona-crisis bond Wouter Beekers de kat de bel aan. Hij spreekt van ‘nieuw nationalisme’ en wijdde er in het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken een uitgebreide beschouwing aan, omdat veertig jaar geleden de Centrumpartij werd opgericht. In een interview met NRC-Handelsblad zegt hij: ‘Thierry Baudet schreef rake analyses’ ... ‘als je redeneert vanuit een gezond nationalisme vind ik het een gezonde vraag: hoeveel verandering kan een gemeenschap dragen?’ Maar wat is dat: ‘gezond nationalisme’?

Land van gemeenschappen

Wouter Beekers, ideoloog van de Christen Unie (directeur van het wetenschappelijk bureau), zelf trouwens ook 40 jaar, stelt de vraag retorisch. In diverse publicaties heeft hij het antwoord al gegeven. Hij analyseert het ‘nieuwe nationalisme’ als een protestbeweging, die van belang kan zijn voor het vinden van een nieuwe balans. Hij maakt een vergelijking met het socialisme, dat eveneens op een extreme manier om aandacht vroeg voor een ‘schreiende sociale kwestie’ (hij zal schrijnend bedoelen).

Wat voor hem de sociale kwestie van het ‘nieuwe nationalisme’ is, laat zich raden: immigratie en integratie. Er zijn grenzen aan de immigratie, en Nederland moet zich sterker maken voor de eigen cultuur en identiteit – het is de kortste samenvatting van het nieuwe nationalisme. Beekers durft aandacht te vragen voor een lastige politieke kwestie: de klaarblijkelijke verleidingskracht van dat verhaal. Maar in welke mate wil je je daardoor laten meeslepen?

Verandering van kleur, taal en samenhang

Natuurlijk, er zijn grenzen aan de mogelijkheden om migranten op te vangen en in de Nederlandse samenleving te integreren. En het is moeilijk voor mensen als ze hun woonbuurt in enkele jaren in kleur, taal en samenhang zien veranderen. Dat sommige Nederlanders afwijzend staan tegenover de uitgangspunten van de democratische rechtsstaat, is een serieus probleem. Er zijn terechte zorgen van burgers over de immigratie en integratie – en het is politiek verstandig ze serieus te nemen. Maar niet door een nationale eenheid te verdedigen die nooit heeft bestaan.

Nederland is altijd een land van gemeenschappen (meervoud) geweest. ‘Een gezond eigen verhaal van nationale trots’ is hier relatief dun; we zijn goed in verdeeld samenleven. Dat is bij uitstek de kracht van de Nederlandse natie: pacificatie via sterke instituties en een ontwikkelde verzorgingsstaat. De drie woorden ‘liberale democratische rechtsstaat’ betekenen respectievelijk dat ieder individu telt, dat iedereen meebeslist (anti-totalitair) en dat checks and balances (zoals de scheiding der machten) vrijheden en minderheden beschermen.

De Nederlandse natiestaat is een constitutioneel verband, en daarbinnen moeten we het met elkaar doen. Maar het is niet dit verlichte nationalisme dat de PVV en FvD verdedigen. De aanvallen op de wetenschap, de onafhankelijke journalistiek en de rechterlijke macht in combinatie met cultureel superioriteitsdenken is onverdedigbaar – als je althans wilt vasthouden aan de westerse verworvenheden. Dan is een helder standpunt noodzakelijk. Ik gebruik hier met opzet het woord ‘westers’, omdat de rechtsstaat wel degelijk een product is van de Europese Verlichting, met Nederland als sterke exponent.

Het eerlijke verhaal?!

‘Waar zijn de politieke leiders van het eerlijke verhaal?’, vraagt Beekers zich af. Het is de toon van ‘je mag hier ook niets meer zeggen’. Maar het eerlijke verhaal is dat Nederland, zoals zoveel andere landen, een superdiverse bevolking heeft. Dat het in een razend tempo verandert qua technologie en internationale verhoudingen, dat er een ‘schrijnende’ economische ongelijkheid is gegroeid, tussen landen en binnen landen, en dus ook in Nederland. Het eerlijke verhaal is ook dat er einde moet komen aan eeuwen van ecologische uitputting.

Er zijn steeds meer mensen met een niet-witte kleur. So what! Dat er culturele veranderingen zijn. What’s new! De samenleving verandert in een ongekend tempo, met een ongewisse toekomst – zeker nu. Het is niet anders! Dat is het eerlijke verhaal: get real! Nederland kent bovendien een restrictief toegangsbeleid; er is geen enkele partij die pleit voor open grenzen. We mogen ons gelukkig prijzen met onze sterke instituties (onderwijs, gezondheidszorg en regulerende functies, zoals de politie), die Nederland een land van gemeenschappen laten zijn.

Daarover moet het eerlijke verhaal gaan: werken ze goed, discrimineren ze niet, kunnen ze het aan? Beekers vindt terecht dat er een antwoord moet worden gevonden op het ‘nieuwe nationalisme’. En de aanpak van de Coronacrisis leert ons dat een zeker nationalisme zelfs onvermijdelijk is. Ook het milieu kan winnen bij een meer lokale manier van denken. Maar dat is iets anders dan in zee gaan met het populistische nationalisme – dat mobiliseert de verkeerde sentimenten.

Catastrofepolitiek

Het ‘nieuwe nationalisme’ is een vorm van catastrofepolitiek: verlangen naar een ramp, om ervoor te kunnen waarschuwen en een niet-bestaande oplossing te suggereren. Het is een machtsspel met diepe historische wortels en met actuele voorbeelden in het buitenland. De liberale democratische rechtsstaat is het antwoord op totalitair ondergangsdenken. De Nederlandse rechtsstaat is misschien een tobberige aangelegenheid, een gemankeerd systeem met veel wrijving, geploeter en gedoe. Maar het is het beste dat ooit is voortgebracht om vijandige polarisatie te voorkomen. Echt iets om trots op te zijn.

Hans Boutellier is KIS-hoogleraar Polarisatie en Veerkracht aan de Vrije Universiteit.

 

Foto: Bas Bogers (straatfotografie.com)

 

Dit artikel is 4140 keer bekeken.

Reacties op dit artikel (2)

  1. Nederland bestaat alleen in het denken en de sociale relaties, nergens anders. Op youtube is ergens een leuk filmpje te vinden waarin twee minuten de veranderende grenzen over een paar duizend jaar te zien is. Wat opvalt is dat na 1945 de veranderende grenzen vrijwel stopt, een tendens dat voor de tweede wereldoorlog ook al waarneembaar is, het stoppen van de veranderende grenzen valt samen met het ontstaan is met het nationalisme.

    Dit ‘vaststaande’ concept waarvan de oorzaak gelegen zit tussen de oren van mensen en tussen de relaties tussen mensen. Of het nu Therry Baudet, Hans Boutellier of Wouter Beekers is, allen zijn ze nationalist, allen spreken ze zich uit over Nederland, allen eisen ze de betekenis van de term Nederland op. Hoe zit dat?

    De term Nederland is een imaginaire orde waarin een strijd gevoerd wordt om het bestaan van de betekenis. Allen willen we de betekenis van de imaginaire orde Nederland opeisen. Probleem is dat Hans Boutellier zelf evenmin buiten het nationalisme kan denken, het denkt er letterlijk binnenin.

    Het ligt in de aard van de mens, de mensheid onder één noemer te willen brengen. Het ligt in de aard van de mens een paraplu te willen denken waaronder verschillende waarden kunnen leven. Die is er niet, zal er ook nooit komen, er komen alleen maar oorlogen van. Het punt is namelijk dat dit altijd botst met de oneindige ander, de ander dat het recht heeft oneindig anders te mogen zijn.

    Zou er sprake zijn van economische gelijkheid en de grenzen open zijn, dan kun je er gif op innemen dat de Baudetjes bij de Baudetjes gaan wonen, de Boutelliertjes bij de Boutelliertjes en de Bleekertjes bij de Bleekertjes. Voor mijzelf heb ik een hutje op de hei in gedachte, de mens is mij al te menselijk geworden.

    Wil je het nationalisme voorbij denken dan zul je letterlijk de wereld zonder grenzen moeten denken. Wat gebeurd er dan dankzij de menselijke natuur? Een nieuwe vorm van nationalisme, dit maal op grond van ideeën. Dat was trouwens wat Therry Baudet verkondigde, maar die arme jongen begrijpt heel vaak niet wat hij zelf zegt.

  2. Boutelier accepteert een in Nederland opkomend nationalisme, maar dan wel een naar zijn smaak: ‘een zeker nationalisme’, ‘een verlicht nationalisme’, en zeker geen ‘populistisch’ nationalisme’. Alsof hij het voor het uitzoeken heeft.

    Verder overschrijdt hij een morele grens als hij Bleekers opstel over ‘nieuwe nationalisme’ afdoet als : ‘verlangen naar een ramp, om ervoor te kunnen waarschuwen en een niet-bestaande oplossing te suggereren.’ Dat is geen ‘Veerkracht’ meer, maar lijkt op verkrachting. Of het een is het ander.

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.