Dat ze de behandeling van hun aanvraag tot verblijf moeten afwachten in asielzoekerscentra (azc’s), wordt door de meeste asielmigranten niet als een pretje ervaren. Er zijn onderzoekers die zich hierbij van alles kunnen indenken, zij zien azc’s als totalitaire instituties,1 als plaatsen waar mensen, afzijdig van de samenleving, een sterk gereguleerd leven met weinig autonomie wordt opgedrongen.2
Voortdurend verhuizen ontwricht
De vraag rijst of dit sombere beeld (nog) klopt, nu de asielprocedures veelal korter zijn dan voorheen3 en azc’s meer mogelijkheden bieden om bijvoorbeeld vrijwilligerswerk te doen en Nederlands te leren. Voor ons onderzoek keken we naar de impact die het verblijf in een azc had op het mentale welbevinden en de taalbeheersing van Syrische statushouders.4 We baseren ons daarbij op de gegevens van een groep van ruim 3200 Syriërs die in 2014-2016 een status hebben gekregen.
Om maar met de deur in huis te vallen: Onze studie toont aan dat een lang verblijf in een azc een negatieve impact heeft op het leren van Nederlands. Maar, anders dan eerder onderzoek, troffen we geen negatief verband aan tussen verblijfsduur en mentale gezondheid.5 Voortdurende verhuizingen van het ene azc naar het andere azc daarentegen komen de psychisch gezondheid van de mensen niet ten goede. Ook hun beheersing van de Nederlandse taal lijdt eronder.6
Al dan niet binnen het programma Voorbereiding op inburgering (Voorinburgering) krijgen statushouders de mogelijkheid om al tijdens hun verblijf in een azc te participeren: Nederlands leren, vrijwilligerswerk doen, een cursus volgen of betaald werk verrichten. Ons onderzoek toont aan dat het ondernemen van activiteiten tijdens de periode in de opvang bijdraagt aan zowel de mentale gezondheid als de Nederlandse taalbeheersing van Syrische statushouders.
Aanknopingspunten
Een verblijf in een azc, mits kort, met weinig verhuizingen en zinvol besteed, hoeft niet per se een negatieve impact op mensen te hebben. De periode in een azc kun je zien als een eerste stap tot integratie en dient dus ook zo te worden ingericht. Wij zien drie aanknopingspunten om die eerste stap met zinvolle tijdsbestedingen nog meer inhoud te geven.
1 Structurele plek voor Voorinburgering
Voorinburgering is een programma voor statushouders die nog in een azc verblijven, in afwachting van woonruimte in een gemeente. Om hen voor te bereiden op het wonen en inburgeren in hun toekomstige woonplaats, krijgen de statushouders gedurende veertien weken Nederlandse taallessen, (basale) kennis over de Nederlandse samenleving en de arbeidsmarkt, en persoonlijke begeleiding.7 Deelname aan dit programma is niet verplicht, maar wordt door het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) wel gestimuleerd. Het streven is dat iedere statushouder deelneemt, tenzij er een (zwaarwegende) reden is om dat niet te doen, bijvoorbeeld vanuit medisch perspectief.
Uit een evaluatie van Voorinburgering blijkt dat de deelname rond de 70 procent ligt. Ongeveer 55 procent (2019) van de deelnemers slaagt er op deze manier in het beoogde taalniveau (A1-min) te behalen.8
Een groter bereik en verhoging van de resultaten, meer mensen die het vereiste taalniveau behalen, zou voor de komende jaren een belangrijk streven moeten zijn.
2 Uitbreiding mogelijkheden voor activiteiten voor ‘kansrijke’ asielzoekers
De gebleken effectiviteit van zinvolle tijdsbesteding tijdens het verblijf in een azc pleit ervoor dat een bredere groep asielmigranten hiertoe mogelijkheden krijgt aangeboden. Nu is deelname aan Voorinburgering voorbehouden aan statushouders die in afwachting zijn van hun uitplaatsing naar gemeenten.
Een ‘kansrijke’ asielmigrant – iemand die waarschijnlijk een verblijfsvergunning toegekend krijgt – krijgt 24 uur taalles aangeboden. Overigens kunnen alle asielmigranten, ongeacht of hun aanvraag kansrijk is of niet, gebruikmaken van de taallessen die door vrijwilligers worden aangeboden. Elke asielmigrant mag 24 weken per jaar betaald werken, op voorwaarde dat hij in bezit is van een tewerkstellingsvergunning. Deze wordt enkel verstrekt wanneer zijn asielaanvraag minimaal 6 maanden in behandeling is. Daarnaast kunnen asielmigranten die in een azc verblijven sporadisch vrijwilligerswerk verrichten, bijvoorbeeld via het project AMIF Participatie en Taal, opvolger van Aan de slag.9
Er zijn dus wel mogelijkheden, maar ons advies is om deze uit te breiden en kansrijke asielzoekers dezelfde mogelijkheden te bieden als statushouders om hun tijd in het azc zinvol te kunnen besteden. Dat zou passen in het streven om het asielbeleid te veranderen (flexibilisering asielketen) om zodoende al vroeg in de asielketen kansrijke asielzoekers te onderscheiden, en hun meer mogelijkheden te bieden om Nederlands te leren en activiteiten te ondernemen.
3 Ondersteuning voor vroegtijdig contact door gemeenten (nieuwe Wet inburgering)
In januari 2022 zal de nieuwe Wet inburgering in werking treden.10 Het artikel van Jeanine Klaver op p. 19-21 van dit dossier laat zien dat de wetgever de gemeenten een belangrijke rol heeft toebedeeld bij de begeleiding van statushouders. Ook is er het streven om al gedurende de opvang in het azc een Brede intake af te nemen, op basis waarvan gemeenten op maat gemaakte inburgeringstrajecten behoren in te richten. Door de Brede intake zo vroeg in te plannen, kan het verblijf in een azc voor een asielmigrant meer zijn dan passief af te wachten hoe de beslissing op zijn asielaanvraag uiteindelijk zal uitpakken. De asielmigrant mag dingen doen en er wordt perspectief geboden.
Het voornemen van de wetgever om vroeger te starten met de voorbereiding op inburgering van kansrijke asielmigranten juichen wij toe. Hoe eerder zij kunnen beginnen met de verwerving van taal en andere vormen van participatie, hoe soepeler hun inburgering straks. Opvangbeleid moet dus veel meer worden gezien als een eerste vorm van integratiebeleid.
Roxy Damen is promovenda aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Jaco Dagevos en Willem Huijnk zijn onderzoekers bij het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Dit stuk is gebaseerd op het recent verschenen artikel ‘Refugee Reception Re-examined: a Quantitative Study on the Impact of the Reception Period for Mental Health and Host Country Language Proficiency Among Syrian Refugees in the Netherlands’.
Dit artikel verscheen onlangs in het zomernummer van het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken, dat een dossier bevat over inburgering.
Noten
1 Zie onder meer: Ghorashi, H., Agents of change or passive victims: The impact of welfare states (the case of the Netherlands) on refugees. Journal of Refugee Studies, 18(2), 181-198, 2005, https://doi.org/10.1093/refuge/fei020; ACVZ, Verloren tijd. Advies over dagbesteding in de opvang voor vreemdelingen. Den Haag: Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken, 2013
2 Goffman, E., Asylums: Essays on the social situation of mental patients and other inmates. Garden City, NY: Doubleday, 1961
3 Voor de asielmigranten die tijdens de piek tussen 2014 en 2016 zijn ingestroomd. De wachttijden lopen inmiddels weer fors op, onder meer vanwege personeelstekorten bij de IND en krapte op de gemeentelijke woningmarkten.
4 Zie ook: Weeda, L., M. van der Linden & J. Dagevos, Breekt de zon door in het azc? De rol van de azc-periode voor de mentale gezondheid en sociale integratie van statushouders in Rotterdam. Mens en maatschappij, 93(4), p. 313-342, 2019
5 Zie onder meer: Laban, C.J., H.B. Gernaat, I.H. Komproe, B.A. Schreuders & J.T. de Jong, Impact of a long asylum procedure on the prevalence of psychiatric disorders in Iraqi asylum seekers in The Netherlands. The Journal of Nervous and Mental Disease, 192(12), 843-851, 2004, https://doi.org/10.1097/01.nmd.0000146739.26187.15; Steel, Z., S. Momartin, D. Silove, M. Coello, J. Aroche & K.W. Tay, Two year psychosocial and mental health outcomes for refugees subjected to restrictive or supportive immigration policies. Social Science & Medicine, 72(7), 1149-1156, 2011, https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2011.02.007
6 Zie ook: Nielsen, S.S., M. Norredam, K.L. Christiansen, C. Obel, J. Hilden & A. Krasnik, Mental health among children seeking asylum in Denmark–the effect of length of stay and number of relocations: a cross-sectional study. BMC Public Health, 8(1), 293, 2008, https://doi.org/10.1186/1471-2458-8-293; Goosen, S., K. Stronks & A.E. Kunst, Frequent relocations between asylum-seeker centres are associated with mental distress in asylum-seeking children: a longitudinal medical record study. International Journal of Epidemiology, 43(1), 94-104, 2013, https://doi.org/10.1093/ije/dyt233
7 https://www.coa.nl/nl/programma-voorbereiding-op-inburgering
8 Voor meer informatie over Voorinburgering zie: Bakker, L., M. Zwanepol, G. van der Maas-Vos, I. Kalisvaart & M. Blom, Evaluatie Programma Voorbereiding op inburgering. Utrecht: Significant Public, 2020
9 ACVZ, Van asielzoeker naar zorgverlener. Arbeidsdeelname van asielmigranten in de zorgsector. Den Haag: Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken, 2021
10 Zie: https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/inburgeren-in-nederland/nieuwe-wet-inburgering
Foto: Jeswin Thomas via Unsplash