Het onmatige gedrag van de overheid

De staat gaat in veel opzichten over de schreef. Krampachtig probeert ze haar aftanende gezag terug te winnen, maar verliest daarbij grenzen uit het oog. Aldus Willem Trommel bij zijn aantreden als hoogleraar beleids- en bestuurs wetenschap aan de Vrije Universiteit van Amsterdam.

In deze moderne tijd waarin burgers mondiger en eigenwijzer worden, raakt het openbaar bestuur haar invloed kwijt. In reactie daarop probeert de overheid haar greep op de zaken terug te krijgen. Dat mondt uit in onmatig gedrag en gulzigheid met als gevolg bepaalde ziektebeelden.

Op welke gebieden verliest de overheid haar greep dan?

Ten eerste is de verzorgingsstaat niet meer betaalbaar voor de overheid. Daarom wil de overheid voorkomen dat de burger dingen doet die de gemeenschap geld kunnen kosten. Ongezond leven, teveel eten, te weinig bewegen, het moet allemaal worden voorkomen. Maar dergelijk preventief sociaal beleid leidt uiteindelijk tot een overheid die het privéleven van haar burgers minutieus in kaart brengt. Het leidt tot hoogmoed.

Het tweede gebied is het overheidsgezag. Dit gezag is tegenwoordig niet meer vanzelfsprekend. Wat gebeurt, is dat de overheid veel taken uitbesteedt aan commerciële partijen. Maar deze uitvoering van overheidstaken door private partijen leidt tot hybriditeit, een gebrek aan overzicht.

Derde gebied is de afnemende gemeenschapszin onder burgers. De overheid probeert dit te herstellen door een maatschappelijk middenveld te creëren waar die niet (meer) is. Denk hierbij aan het inburgeringsbeleid en de aanpak van probleemwijken. Maar dit gebeurt vanuit een heersende ‘hygiënische’ opvatting over wat ‘maatschappelijkheid’ inhoudt. Bepaalde andere vormen van sociaal gedrag worden dan vervolgens als onwenselijk beschouwd. Trommel bestempelt deze consequentie als hypochondrie, het inbeelden van ziekten.

Kortom: het gulzige bestuur probeert de toewijding van de burger aan de publieke zaak te versterken, maar ze verliest daarbij de grenzen van rechtsstaat en democratie uit het oog. Trommel meent dat het goed zou zijn als men meer zou zoeken naar nieuwe vormen van openbaar bestuur die beter passen bij onze tijd. De komende jaren gaat hij op zoek naar antwoord op deze prangende vraag die helaas zo weinig mensen bezighoudt.

Willem Trommel

Dit is een korte samenvatting van de oratie van Willem Trommel.

Klik hier voor de volledige tekst van de oratie

De oratie is ook in boekvorm verschenen, bij uitgeverij Lemma onder ISBN nummer: 978-90-5931-531-0.